Шкада моладзь, якую як гарматнае мяса праз ананімныя Telegram-каналы выкарыстоўваюць куратары, седзячы ў мяккіх крэслах за мяжой. Ужо узбуджаюцца крымінальныя справы, парушальнікаў затрымліваюць. І чым бліжэй прэзідэнцкія выбары, тым больш актыўна дэструктыўныя мэсэнджары заклікаюць ладзіць бясчынствы на вуліцах, тыражуюць фэйкі, сыплюць пагрозамі і абразамі ў адрас людзей, якія выказалі сваё меркаванне ў падтрымку міру, стабільнасці і бяспекі ў Беларусі. Як працуюць тэхналогіі і ці можна засцерагчы беларусаў ад негатыўнага ўплыву сеціўных пляцовак? Спытаем у экспертаў – начальніка ўпраўлення інфармацыі і грамадскіх сувязей МУС Вольгі Чамаданавай, намесніка дэкана факультэта журналістыкі БДУ па вучэбнай рабоце і адукацыйных інавацыях кандыдата філалагічных навук Уладзіміра Сцяпанава, аналітыка Беларускага інстытута стратэгічных даследаванняў Віталя Дзямірава.
***
«СБ»: што стала глебай для дэзінфармацыі, як ствараюцца фэйкі?
В. Дзяміраў: сучасны рынак СМІ ў апошні час досыць сур’ёзна зрушыўся ў бок лічбавых платформ, пра што сведчаць зніжэнне тыражоў друкаваных выданняў і высокая канцэнтрацыя карыстальнікаў на дыялогавых пляцоўках сацыяльных медыя. Асаблівае месца займаюць Telegram-каналы, якія, акрамя ўсяго іншага, сталі адным з асноўных інструментаў фарміравання палітычнага дыскурсу і пратэстных рухаў.
Высокая хуткасць атрымання, апрацоўкі і распаўсюджвання звестак кожным інтэрнэт-карыстальнікам, а таксама нізкі парог уваходу ў лічбавую сераду з адсутнасцю вертыкальных інфармацыйных фільтраў дазваляюць любому яе ўдзельніку задаваць свой навінавы трэнд. Для гэтага не патрэбныя спецыяльная адукацыя, прафесійнае абсталяванне для стварэння сюжэтаў.
Выкарыстанне “цыбульнага” шыфравання даных у спецыялізаваным браўзеры Tor або ўсталяванне VPN-сэрвісаў, магчымасць выкарыстоўваць канцавое end-to-end-шыфраванне ад узлому перапіскі, магчымасць імгненна мяняць нумары мабільнага тэлефона, нікнэймы і даменнае імя, наяўнасць крыптавалют, якімі можна атрымліваць аплату за навінавы пост, у сукупнасці зрабілі стваральнікаў многіх Telegram-каналаў практычна няўлоўнымі. Падобнае становішча рэчаў стварыла лакальную інфармацыйную прастору, якая, з аднаго боку, валодала арэолам загадкавасці як крыніцы інсайту, а з іншага — стала глебай наўмыснай дэзінфармацыі на фоне нізкага (ці зусім адсутнага) фактчэкінгу.
Для ўмацавання гэтага арэолу некаторыя каналы імкнуцца прасоўваць асацыяцыю аб уласнай афіліраванасці з пэўным чыноўнікам або профільным ведамствам.
На самой справе яшчэ ў 2016 годзе з дапамогай шэрагу “інсайд-эксперыментаў” у расійскай інфармпрасторы стала зразумела, што за каналамі не стаяла ніякіх вялікіх адміністрацыйных груп і сіл уплыву. Дэманстрацыя падобнай інфармаванасці, па сутнасці, з’яўлялася фэйкам, што было відаць на прыкладзе «Незыгара».
Яго аўтары проста чакалі ночы, калі федэральныя газеты публікавалі свежы нумар на сайце, бралі адтуль інсайды і друкавалі іх пад выглядам уласнай інфармацыі, пакуль большасць чытачоў не паспявалі зразумець неарыгінальная кантэнту. Тое ж з аналітыкай – бралі яе з агульнадаступных рэсурсаў, уключаючы блог палітолага Таццяны Станавой і сайт Маскоўскага цэнтра Карнегі.
Вялікая колькасць фэйкаў у Telegram-каналах абумоўлена нават не іх ананімнасцю, а хутчэй іх неверагоднай прадажнасцю. Калі ёсць бюджэт, можна зайсці практычна на любы канал і нават сетку каналаў, звязаўшыся з адміністратарам і аплаціўшы пост з вызначанай колькасцю знакаў.
Можна і зусім купіць канал і прасоўваць выгадную для сябе абвестку. Тэхнічна прадаць яго вельмі проста, дастаткова перадаць пакупніку сваю SIM-карту. Хоць часта з-за неабходнасці фізічна аддаць SIM-карту перамовы зрываюцца.
Падобнае становішча спраў прыводзіць да таго, што паняцці ісціны і дакладнасці сёння аказваюцца пад пагрозай, а верх бярэ барацьба інтарэсаў і бюджэтаў. Сітуацыя не зменіцца да таго часу, пакуль не з’явіцца эфектыўных тэхнічных інструментаў фактчэкінгу, якія б працавалі у рэжыме рэальнага часу.
Поўны артыкул чытайце ў рускамоўнай версіі сайта.