Па ініцыятыве Генеральнай Асамблеі ААН з 2010 года кожны год у лютым адбываецца Сусветны тыдзень гарманічных міжканфесіянальных адносін між усімі рэлігіямі, веравызнаннямі і канфесіямі. Для многіх краін пытанне міжрэлігійнага пагаднення з’яўляецца вельмі балючым і патрабуючым значнага ўдзелу дзяржавы. Аднак для Беларусі стабільны этнаканфесіянальны свет – гэта рэальнасць, каторая з’яўляецца адной з галоўных падстаў для гордасці за нашу краіну.
Асаблівасцю развіцця беларускага народа з’яўляецца пастаянства прысутнасці побач прадстаўнікоў іншых культур. Беларусы гістарычна жылі ў поліканфесіянальнай прасторы, што абумовіла адсутнасць на тэрыторыі рэспублікі міжэтнічных і міжрэлігійных канфліктаў – важнейшага паказчыка ўстойлівай кансалідацыі беларускага грамадства. У краіне назіраецца высокая ступень талерантнасці ў адносінах да прадстаўнікоў іншых рэлігійных груп. Наяўнасць развітага заканадаўства гарантуе грамадзянам рэалізацыю сваіх правоў у канфесіянальнай сферы. Вынікі сацыялагічных даследаванняў паказваюць, што большасць насельніцтва (70%) не баіцца прыцясненняў па прычыне рэлігійных перакананняў (апытванне, праведзена ў лістападзе-снежні 2020 года Цэнтрам сацыяльна-гуманітарных даследаванняў УА “Беларускі дзяржаўны эканамічны ўніверсітэт”).
Сацыёлагі адзначаюць, што зборны вобраз “тыповага беларуса” скадаецца з наступных якасцяў: добразычлівасць, спагадлівасць, гаспадарлівасць, гасціннасць і дабрыня. Дадзеныя характарыстыкі дазваляюць параўнаць беларускую ідэнтычнасць з вобразам “дома” – гасціннага, добразычлівага, спагадлівага і адкрытага для сяброў незалежна ад іх веравызнання або нацыянальнасці.
2021 год актуалізаваў тэму ўмацавання грамадскай згоды ў краіне, якая па факту з‘яўляецца адной з важнейшых умоў самога яе існавання. Міжканфесіянальны свет – наш нацыянальны брэнд, аснова каторага складвалася стагоддзямі і атрымала сваё развіццё дзякуючы эфектыўнай канфесіянальнай палітыцы беларускай дзяржавы. У краіне пабудавана такая канфігурацыя дзяржаўна-канфесіянальных адносін, якая не прымае дыскрымінацыі або разладу.
Беларусь заўсёды паслядоўна выступала супраць усялякіх канцэпцый выключнасці. Сучасныя міжканфесіянальныя адносіны ў краіне характарызуюцца стабільнасцю. Пра гэта сведчаць вынікі сацыялагічных даследаванняў: абсалютная большасць насельніцтва (92%) лічыць, што міжканфесіянальныя адносіны ў рэспубліцы сёння з’яўляюцца спаконымі.
Сучасная міжканфесіянальная структура беларускага грамадства устойлівая і за апошнія гады не мела істотных змен. Разам з тым у краіне існуе стракатая рэлігійная палітра, якая прадстаўлена больш чым дваццаццю канфесіямі і накірункамі. У іх лік уваходзяць праваслаўныя, рымка-каталіцкія, пратэстанцкія, іудзейскія, мусульманскія суполкі. Так, 11 лістапада 2016 года пры ўдзеле Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь А.Р. Лукашэнкі і Прэзідэнта Турцыі Р. Эрдагана была ўрачыста адкрыта Саборная мячэць у Мінску, каторая стала месцам малітвы для жыхароў і гасцей сталіцы, якія спавядаюць іслам.
Пры такой рэлігійнай разнастайнасці асноўным прынцыпам канфесіянальнай палітыкі беларускай дзяржавы з’яўляецца захаванне прынцыпу роўнасці рэлігій перад законам з улікам вызначальнай ролі традыцыйных канфесій у гістарычным станаўленні і развіцці духоўных, культурных і дзяржаўных традыцый беларускага народа. Застаючыся ў межах свецкасці, дзяржава падтрымлівае рэлігію – так, рэлігійныя арганізацыі карыстаюцца шэрагам ільгот: яны вызвалены ад выплаты падатку на нерухомасць і зямельнага падатку, дзяржава дапамагае пры рэстаўрацыі храмаў і культавых месцаў і г.д.
Нягледзячы на тое, што асноўная частка насельніцтва Зямлі застаецца рэлігійнай, практычна ва ўсім свеце адбываюцца працэсы секулярызацыі грамадства, якія выражаюцца ў зніжэнні рэлігійнасці насельніцтва, у першую чаргу моладзі. Так, у Беларцусі ў апошнія некалькі гадоў (2012-2018 гады) заўважана памяншэнне колькасці грамадзян, якія назывюць сябе веруючымі. Паралельна за той жа перыяд павялічылася доля адказаў пра неадназначныя адносіны да веры, што сведчыць пра ўзмацненне індыферэнтнасці насельніцтва ў адносінах да рэлігіі і духоўным пошуку многіх людей.
Сацыялагічныя маніторынгі стабільна фіксуюць той факт, што колькасць рэспандэнтаў, якія адносяцца да канкрэтнай рэлігійнай арганізацыі, значна большая, чым тых, хто лічыць сябе веруючымі. У пэўнай ступені гэта тлумачыцца тым, што для часткі беларусаў канфесіянальны выбар з’яўляецца не праяўленнем рэлігійнасці, а фактарам пераемнасці пакаленняў, традыцый (“намінальнае праваслаўе”). Высокі ўзровень дэкларыруемай рэлігійнасці не звязаны з адпаведнай інстытуцыялізацыяй веры: доля “актыўна веруючых” грамадзян, якія рэгулярна выконваюць рэлігійныя практыкі, добра ведаюць асновы сваёй веры, па-ранейшаму застаецца нязначнай. Таксама трэба адзначыць, што рэлігійная свядомасць сучасных беларусаў адрозніваецца высокай сінкрэтычнасцю.
Пры гэтым прысутнічаюць рэгіянальныя асаблівасці. У прыватнасці, насельніцтва Гродзеншчыны і Брэстчыны ў большай ступені гаворыць пра сваю веру ў Бога, дае высокую ацэнку ролі рэлігіі ў сваім жыцці і давярае рэлігійным інстытутам. Параўнальна менш уцаркоўленымі і больш індыферэнтнымі і крытычнымі ў адносінах да рэлігіі і царквы рэгіёнам рэспублікі з’яўляецца Мінск, які характарызуецца, як любы мегаполіс, высокім узроўнем культурнай і канфесіянальнай разнастайнасці.
Нягледзячы на абазначаныя вышэй тэндэнцыі, значэнне рэлігійнага фактару ў грамадскай практыцы і сацыяльнай камунікацыі цалкам застаецца высокім. Згодна з апытваннем, праведзеным Цэнтрам сацыяльна-гуманітарных даследаванняў БГЭУ, для большай часткі беларусаў (55%) важна каштоўнасць рэлігіі (для трэцяй часткі – не важна). Такім чынам, можна сцвярджаць, што рэлігія з’яўляецца істотнай часткай духоўнай культуры і сацыяльных арыентацый нашага народа, сімвалізуе сабой традыцыю і пераемнасць, адыгрывае важнейшую ролю ў жыцці многіх беларусаў незалежна ад канфесіянальнай прыналежнасці.
Асаблівае месца ў канфесіянальнай структуры і духоўнай спадчыны Беларусі займае хрысціянства. Традыцыйна сацыялагічныя даследаванні фіксуюць высокі ўзровень даверу царкве – аднаго з найбольш аўтарытэтных сацыяльных інстытутаў побач з арміяй. На працягу сваёй гісторыі хрысціянскія цэрквы назапасілі вялікі вопыт работы з найбольш слабымі пластамі насельніцтва і маюць значны патэнцыял дабравольнасці, садзейнічаюць дзяржаве ў забеспячэнні маральна- псіхалагічнага дабрабыту грамадства і рашэнні шэрагу сацыяльных праблем (дапамога сацыяльна слабым групам насельніцтва, рэсацыялізацыя асоб, якія трапілі ў выпраўленчыя ўстановы і інш.).
Значная роля рэлігійных арганізацый і ў недапушчальнасці разрыву пакаленняў, пра які ў апошні час многа гавораць эксперты. У сувязі з гэтым прапанаваныя традыцыйнымі рэлігійнымі канфесіямі значныя каштоўнасці, такія як працалюбства, міласэрнасць, цярплівасць, моцная сям’я, шанаванне дзецьмі бацькоў, любоў да свайго народа, яго традыцый, павага да памяці продкаў, валодаюць высокім патэнцыялам у сферы духоўна-маральнага і грамадзянска-патрыятычнага выхавання моладзі. Розныя канфесіі ў сілу ўласных стратэгічных інтарэсаў імкнуцца праяўляць сваю актыўнасць менавіта ў маладзёжным асяроддзі. Пры гэтым свецкі характар адукацыі павінен заставацца нязменным прынцыпам удзелу традыцыйных канфесій у фарміраванні маладога пакалення беларусаў.
Рэлігія сёння становіцца дадатковым рэсурсам барацьбы ў сённяшняй палітычнай сітуацыі як на ўнутрыпалітычным полі, так і знешнепалітычным контуры (інструмент “мяккай сілы” дзяржавы). Што ж у такой няпростай сітуацыі рабіць царкве і духавенству? У такой абстаноўцы важнейшай для рэлігійных лідараў задачай з’яўляецца не трапляць пад уздзеянне сфер больш “нізкага”, на думку самой царквы, парадку, а заставацца ў соцыуме галоўным аплотам духоўнасці, аўтарытэтным маральным маяком для грамадзян, якія не падвержаны імгненным палітычным ваганням. Такая ўзважаная і мудрая пазіцыя духавенства будзе садзейнічаць стабілізацыі сітуацыі і супакаенню грамадства цалкам.
У аснове ўсіх рэлігійных сістэм і традыцый ляжыць прызнанне таго, што патрэбна падтрымліваць адзін аднаго, каб жыць ва ўстойлівым свеце. Гэта не выпадкова, бо свет з’яўляецца не толькі найвялікшай сацыяльнай, але і рэлігійнай каштоўнасцю (па дадзеных сацыялагічных даследаванняў, гэта каштоўнасць з’яўляецца значнай практычна для ста працэнтаў рэспандэнтаў). Рэлігійныя дзеячы непазбежна адыгрываюць важнейшую ролю ў намаганнях па мірабудаўніцтву, асабліва ў перыяды палітычнай турбулентнасці. Так, у жніўні 2020 года Мітрапаліт Мінскі і Заслаўскі Павел, Патрыяршы Экзарх усея Беларусі, блаславіў ва ўсіх храмах і манастырах БПЦ ўзносіць малітвы аб дараванні міру нашай зямлі.
Важнейшым рэсурсам рэлігіі з’яўляецца дараванне, з дапамогай якога і магчыма захаванне ў грамадстве стабільнасці. У снежні мінулага года лідары чатырох буйнейшых канфесій (праваслаўе, каталіцызм, іудаізм, іслам) падпісалі сумесны зварот аб міры да жыхароў Беларусі. У прыватнасці, у тэксце падкрэслівалася: “…мы звяртаем наша слова любові з перажываннямі да кожнага суайчынніка і заклікаем да міру, да даравання і прымірэння; заклікаем забыць крыўды і працягнуць будаваць наш агульны дом зноў і разам”.
У сучасным беларускім грамадстве актыўна развіваецца супрацоўніцтва дзяржавы з традыцыйнымі рэлігійнымі канфесіямі , ажыццяўляецца сумесная сацыякультурная дзейнасць. Разам з тым рэлігійныя арганізацыі валодаюць значнымі рэзервамі для большага ўключэння ў жыццё грамадства, паляпшэння маральна-этычнага стану яго грамадзян. Перад тварам агульных пагроз (пандэмія, эканамічны крызіс, палітычная турбулентнасць) актуалізуецца ўзаемадзеянне дзяржавы і рэлігійных інстытутаў. Эфектыўнай стала б сумесная гуманітарная і асветнцкая работа (асабліва сярод моладзі), наладжванне кантактаў па лініі грамадска-рэлігійнай дыпламатыі, што ў тым ліку садзейнічала б кансалідацыі беларускага грамадства.
Вышэйуказаныя тэзісы трансліраваліся на круглым стале “Міжканфесіянальная згода як выжнейшы фактар умацавання грамадскага спакою і стабільнасці”, які прайшоў 26 лютага 2021 года у Мінску. Падобныя ініцыятывы, побач з канферэнцыямі і семінарамі па дадзенай тэматыцы, здольныя знаходзіць новыя фарматы абмеркавання актуальных сацыяльных праблем, а таксама агульныя пункты сутыкнення дзяржаўных органаў улады і кіравання і вядучых рэлігійных канфесій. Усё гэта будзе садзейнічаць маральнаму аздараўленню грамадства і ўнутранай стабільнасці дзяржавы.