Дэглабалiзацыя: сыравіна супраць тэхналогій.
Трансфармацыя геапалітычных і геаэканамічных адносін набірае абароты. Пакуль усё складваецца такім чынам, што можна з упэўненасцю казаць пра страту ўмоўным заходнім цэнтрам сілы мінулага ўплыву. Дадзеныя працэсы знаходзяць сваё адлюстраванне ў росце папулярнасці і ўжывання ў медыйным і экспертным супольнасцях такіх паняццяў і абаротаў, як дэглабалiзацыя, шматпалярны свет, астравізацыя, тэхналагічны суверэнітэт, фрагментацыя фінансавай і гандлёва-эканамічнай сістэмы і гэтак далей.
Цэнтрабежныя трэкі.
На самай справе палітычныя і пазаэканамічныя аспекты (у тым ліку і санкцыі) з'яўляліся толькі следствам больш фундаментальных тэхніка-эканамічных прычын, якія нам неабходна будзе пазначыць, калі мы прэтэндуем на глыбокі аналіз працэсаў. Дэглабалiзацыя пачалася значна раней, чым пра яе сталі шырока казаць, і ўжо тым больш не з украінскага крызісу або «каляровых рэвалюцый» XXI стагоддзя.
З аднаго боку, глабалізацыя ўнесла ў развіццё эканомікі некаторыя станоўчыя змены: звыш мільярда чалавек больш не жывуць у беднасці, танней сталі многія тавары і паслугі, а дыверсіфікацыя зрабіла эканоміку менш рызыкоўнай.
З іншага — з'явіліся і праблемы. Так, вынікам інтэграцыйных працэсаў стала з'яўленне таннай працоўнай сілы, якая адымае працоўныя месцы ў багатых краінах і пагаршае сацыяльную няроўнасць. Даларызацыя прывяла да валацільнасцi валют краін, якія развіваюцца, паколькі замежныя інвестары выводзілі свае сродкі пры першых прыкметах нестабільнасці.
Пры такіх тэндэнцыях як у багатых, так і ў краін, якія развіваюцца, былі свае важкія падставы для непрымання глабалізацыі ў яе ранейшым выглядзе. У выніку мы бачым, што палітычныя сілы ЗША настойваюць на правядзенні прамысловай палітыкі, нацэленай на павелічэнне субсідавання ўнутранай вытворчасці пэўных тавараў (асабліва стратэгічнага прызначэння, напрыклад чыпаў і іншых кампанентаў для інфраструктуры лічбавай эканомікі). Тарыфы на некаторыя тавары выраслі гэтак жа, як і абмежаванні на капітал. Некалі галоўны драйвер глабалізацыі МВФ цяпер кантралюе рух капіталу. Долар, які расце, і працэнтныя стаўкі пры гэтым аказваюць ціск на рынкі, якія развіваюцца, што прымушае іх больш скептычна ставіцца да глабальных рынкаў і імкнуцца да фарміравання сваіх тэхніка-эканамічных блокаў. Надыходзіць іх час.
Пры гэтым з вялікай верагоднасцю шчыльнасць узаемасувязяў і ўзровень узаемазалежнасцей паміж краінамі ў гэтых блоках будзе значна вышэй, чым гэта мела месца пры глабалізацыі.
Уплыў тэхнічнага прагрэсу.
Першы перыяд у рамках выбудоўвання падобных блокаў можа несці павышаную нагрузку на эканомікі краін і зніжаць дабрабыт насельніцтва. Эфект разбурэння старых сувязяў, змяншэння рэсурсаў (аб'ём інвестыцый і рынкаў) для маштабавання бізнесу, новыя формы пратэкцыянізму (забарона на экспарт тэхналогій) і зніжэнне тэмпаў трансферу тэхналогій дадуць пра сябе ведаць. Пры гэтым краіны, якія выстаяць і выбудуюць свае тэхніка-эканамічныя блокі, змогуць адчуць не проста прырост эканамічнага дабрабыту, але, галоўнае, захаваць палітычны суверэнітэт і стабільнасць уласнага грамадства.
Апорнай канструкцыяй тэхніка-эканамічных блокаў з'яўляецца тэхналагічны суверэнітэт. Гаворачы аб агульным прадстаўленні гэтай канцэпцыі, эксперты, як правіла, адзначаюць дзве альтэрнатывы: альбо самастойнае развіццё ключавых тэхналогій, альбо зрушэнне ў бок ўстанаўлення надзейных партнёрскіх сувязяў. Для Беларусі як краіны, якая, з аднаго боку, захавала свой індустрыяльны патэнцыял, з другога — не валодае ў бягучых умовах вялікім інвестыцыйным рэсурсам і бяспройгрышным выхадам на глабальныя рынкі, на нашу думку, больш дарэчны сярэдні шлях паміж названымі альтэрнатывамі.
Найбольш актыўны рост глабалізацыі прыйшоўся на перыяд пасля падзення Берлінскай сцяны. За апошняе дзесяцігоддзе тэмпы глабалізацыі, дасягнуўшы свайго піку ў перыяд фінансавага крызісу 2008-га, значна замарудзіліся. Менавіта гэты год з'яўляецца свайго роду кропкай адліку і для Беларусі, паколькі не без уплыву глабальнага трэнду эканоміі выдаткаў (сусветныя карпарацыі імкліва ўступаюць у эпоху аўтаматызацыі, а банкаўскі сектар адчувае ціск з боку фінансавых тэхналогій) стала зніжацца сума выдаткаў кансалідаванага бюджэту і дзяржаўных пазабюджэтных фондаў.
Да самога фінансавага крызісу і фінансаў у плане іх бягучай ролі ў дэглабалізацыйных працэсах і стварэнні штуршка для больш глыбокай рэгіянальнай інтэграцыі ў рамках ЕАЭС, БРІКС і ШАС мы яшчэ вернемся.
Пакуль варта спыніцца на магутным тэхналагічным фактары дэглабалiзацыi. Так, фундаментальнай прычынай з'яўляецца навукова-тэхнічны прагрэс, а дакладней, яго ўплыў на скарачэнне глабальных ланцужкоў дабаўленага кошту. Калі раней, каб вырабляць танней, сусветным карпарацыям трэба было выносіць свае вытворчасці ў краіны з нізкай аплатай працы, то зараз з развіццём тэхналогій і аўтаматызацыі вытворчасці дзейнасць, якая выконвалася ў розных краінах у рамках ланцужкоў дабаўленага кошту, усё больш можа быць забяспечана ў адным месцы. Гэта дазволіць кампаніям скарачаць выдаткі на лагістыку і кіраванне ланцугамі паставак. Рост канкурэнцыі на глабальным узроўні будзе і далей штурхаць кампаніі да аптымізацыі ўласных выдаткаў, у тым ліку з дапамогай ўкаранення штучнага інтэлекту (ШІ). Па сутнасці, ён дазволіць кампаніям больш дакладна прагназаваць попыт, аптымізаваць запасы і эфектыўна кіраваць вытворчымі працэсамі. Персаналізаваны маркетынг на аснове ШІ дазволіць лепш зачыняць індывідуальныя патрэбы блiжэйшай мэтавай аўдыторыі, толькі пасля гэтага пераходзіць да задавальнення попыту далёкай дугі. Комплексна дадзеныя фактары з'яўляюцца і застануцца магутнымі стымуламі да скарачэння глабальных ланцужкоў дабаўленага кошту і паслаблення самой глабалізацыі.
Ўзмацненне тэндэнцыі фарміравання шматпалярнага свету ўжо актыўна агучваецца. Так, у Ніжнім Ноўгарадзе 10-11 чэрвеня падчас нарады міністраў замежных спраў БРІКС кіраўнік знешнепалітычнага ведамства Расіі Сяргей Лаўроў ахарактарызаваў гэта інтэграцыйнае аб'яднанне як фактычную агульнасусветную большасць, якая прыцягвае да сябе ўсё больш краін.
Падобны пункт гледжання падтрымліваецца вялікай колькасцю экспертаў і аналітыкаў, якія робяць акцэнт на фрагментацыі свету. Кропкай нявызначанасці застаецца ў асноўным тып канфігурацыі, па якой яна будзе адбывацца. Эксперты робяць упор на тое, што ўжо адбываецца досыць жорсткая канкурэнцыя за асноўныя рэсурсы. А праз іх — барацьба за краіны, якія эканамічна будуць схіляцца да больш цеснага супрацоўніцтва з тым ці іншым цэнтрам эканамічнай сілы.
Зыходзячы з падобных тэзісаў на дадзены момант экспертаў цікавіць пытанне, а наколькі, напрыклад, аб'яднанне ШАС з'яўляецца самадастатковым з пункту гледжання забеспячэння ключавымі сыравіннымі таварамі. У цэлым шматлікія даследаванні і выніковыя прагнозы характарызуюцца пераацэнкай значнасці сыравіннага фактару, заснаванай на меркаваннi аб тым, што сыравіна з'яўляецца базісам для развіцця любой індустрыяльнай эканомікі. Адзначаецца, што, з аднаго боку, тэхналогіі накладваюцца менавіта на сыравінную базу і без яе любыя інавацыі мёртвыя. А з іншага — наяўнасць паўнавартаснай сыравіннай базы з'яўляецца магнітам для прыцягнення новых партнёраў і ўзмацнення таго ці іншага інтэграцыйнага аб'яднання. Трэцяе пытанне ставіцца ў плоскасці механізмаў абмену тэхналогій Захадам або іншымі развітымі краінамі на працоўныя і сыравінныя рэсурсы.
Стаўка на свой патэнцыял.
Улічваючы скразны і сістэмны характар новых тэхналогій, падобную пастаноўку пытання – абмен тэхналогій на сыравіну і працоўныя рукі – варта адкінуць у прынцыпе. Да прыкладу, сёння мы бачым забароны на экспарт тэхналогій, звязаных са стварэннем квантавых кампутараў і кампанентаў для іх распрацоўкі, якія ўвялі некалькі заходніх краін, у тым ліку Вялікабрытанія, Канада і некалькі еўрапейскіх дзяржаў. Сапраўды такія ж забароны будуць звязаны і са штучным інтэлектам як спосабам вытворчасці сродкаў вытворчасці. Інструментам, здольным "расшыць" вузкія месцы адставання, прапанаваўшы тым самым даступныя спосабы атрымання ідэй, матэрыяльных, фінансавых і тэхнічных рэсурсаў для скарачэння адставання і рыўка наперад. Продаж нават састарэлых мадэляў пры ўмове даступнасці энергіі і дадзеных для іх навучання можа зламаць усе фрэймы развіцця глабальнага капіталізму, якое даганяе, а на гэта нашы канкурэнты адназначна не пойдуць. Скапіраваць і наладзіць уласны выпуск таксама будзе цяжэй, чым раней, таму што гэтыя тэхналогіі значна складаней папярэдніх.
Сыравіннай аптымізм зразумелы, паколькі, валодаючы вялікімі рэсурсамі, увогуле, лагічна зрабіць выснову аб тым, што рэсурсы патрэбны для вытворчасці, не могуць жа ў гэтай сувязі заходнія эліты аддаць свой народ на паяданне насякомых і дэфіцыт паліва. Але тое, што недахопам паліва заходніх палітыкаў не спалохаць, зразумела хоць бы па дынаміцы выпуску электратранспарту. Менш відавочна гатоўнасць ісці на прадуктовыя абмежаванні і ліміт рэсурсаў для вытворчасці. Але і тут мы бачым, як транслятары ідэй глабальнага капіталізму тыпу Клаўса Шваба кажуць аб неабходнасці падрыхтоўкі свайго насельніцтва да ўжывання альтэрнатыўнага бялку цвыркуноў і павышаным падаткам на натуральную жывёлагадоўлю. Рэдкія рэсурсы будуць актыўна замяняцца шырокадаступнымі ў рамках вытворчасці новых сінтэтычных матэрыялаў з задзейнічаннем даследчага патэнцыялу сучасных ШІ-мадэляў. Для прымусу да захавання названых напрамкаў у вытворчасці і спажывання ў рамках даступнай для іх тэхніка-эканамічнай прасторы стануць выкарыстоўвацца прыдуманыя імі ESG-рэйтынгі. Многія нашы эксперты думаюць, што гэтыя рэйтынгі датычацца ўстойлівага развіцця і экалогіі. Але пры больш глыбокім разглядзе пачынае праглядваць іх сапраўдная сутнасць.
Арыентуючыся на практычныя дзеянні і заявы заходніх палітыкаў і разумеючы ў гэтай сувязі іх негатоўнасць на справядлівы абмен тэхналогій на рэсурсы, выснова тут толькі адна: ніякіх размоў пра абмен. Неабходна, разлічваючы толькі на сябе і дружалюбныя краіны, пачынаць шлях тэхналагічнага суверэнітэту спачатку, гэта значыць ад навуковых аспектаў праблем і тэхналогій да іх практычнай рэалізацыі, канцэнтруючыся па большай частцы на сістэмных тэхналогіях, іх прыкладных эфектах і камерцыялізацыі.
Магчымасці ад удзелу нашай краіны ў аўтарытэтных рэгіянальных інтэграцыйных аб'яднаннях могуць служыць для стратэгічнай зверкі гадзін на гэтым шляху, а таксама стварэння аптымальных умоў для рэалізацыі перспектыўных прарыўных праектаў. У гэтым плане, акрамя навукова-тэхнічнага вымярэння, важна адзначыць таксама эканамічныя, манетарныя і фінансавыя ўмовы ўзаемадзеяння, асабліва на фоне паскарэння працэсаў дэдаларызацыі.