Прадухіленне замежнага ўмяшальніцтва ў выбары выйшла на першы план у многіх краінах у 2023 годзе.
Спробы паўплываць на падрыхтоўку, правядзенне або вынікі электаральных кампаній заўсёды маюць адну мэту — страўліванне сацыяльных груп адну з адной падчас бунту. Пры гэтым формы ўмяшальніцтва ў выбарчыя працэсы становяцца ўсё больш вытанчанымі. Калі раней нядобразычліўцы рухалі «свае» партыі, то сёння імкнуцца рухаць «свае» выбарчыя камісіі або «сваіх» назіральнікаў. А інструментамі ўздзеяння становяцца зрыў сапраўдных выбараў і непрызнанне вынікаў, ціск на членаў выбарчых камісій, навучанне арганізатараў выбараў стандартам іншых краін, стварэнне альтэрнатыўных выбараў у інтэрнэце.
Па прычыне гэтага ў свеце паўсюдна абмяжоўваецца ўдзел замежных арганізацый у нацыянальных электаральных працэсах.
Абмежаванні ўводзяцца шляхам стварэння рэестраў, спецыялізаваных аналітычных цэнтраў, нацыянальных сховішчаў асабістых дадзеных. Так, у Венгрыі на стадыі прыняцця закон «Аб ахове нацыянальнага суверэнітэту», які ўвядзе крымінальнае пакаранне тэрмінам да трох гадоў за выкарыстанне замежнага фінансавання падчас выбараў. У Расіі замежныя агенты, нягледзячы на наяўнасць пасіўнага выбарчага права, не маюць права быць членамі выбарчых камісій, назіральнікамі, не могуць фінансаваць выбарчыя фонды кандыдатаў і партый. У Германii плануюць адсякаць ад фінансавання фонды асобных палітычных партый. У Бруселі органамі Еўрасаюза прапаноўваецца забарона на рэкламныя і кансалтынгавыя паслугі з краін, якія не ўваходзяць у ЕС, а таксама забарона на палітычную рэкламу, таргетыраваную па расе, этнасу, поглядах. Канада напярэдадні выбараў у 2025 годзе зачышчае ўласнае электаральнае поле шляхам стварэння рэестра НКА і спецыяльнай камісіі па расследаванні электаральных злачынстваў.
Беларусь не выключэнне: у нас забаронена фінансаванне палітычных партый з-за мяжы. Калі такое здараецца, то па рашэнні Вярхоўнага Суда іх дзейнасць ліквідуецца.
Такая пільная ўвага да пытанняў электаральнай бяспекі, па словах палітолага, звязана з трыма рэчамі: неспакойнай абстаноўкай у свеце, палітызацыяй лічбавай прасторы, космапалітызацыяй электарата.
Расце доля паліттэхналогій у праецыраванні ваеннай сілы. Па экспертных ацэнках, сёння толькі 20% усіх мер, якія выкарыстоўваюцца для дасягнення ваенных мэт, з’яўляюцца ваеннымі. Кожны з 65 буйных канфліктаў у свеце так або інакш звязаны з выбарчымі кампаніямі. Так склалася гістарычна, калі шляхам выбараў дзяржава-гегемон або карпаратыўны ігрок прыводзілі да ўлады «патрэбную» партыю. Падобныя сітуацыі мы маем і зараз, калі выбары ў адной краіне выкарыстоўваюцца або для стабілізацыі сітуацыі, або для супрацьдзеяння рэгіянальнай інтэграцыі, або для абвастрэння двухбаковых адносін з суседзямі.
Развіццё тэхналогій прывяло да палітызацыі лічбавага ўмяшальніцтва. Так, распаўсюджаным стала ўздзеянне на выбар выбаршчыка шляхам збору асабістых дадзеных.
Гэта дазваляе уздзейнічаць на патрэбных людзей кантэкстнай рэкламай, фільтрацыяй пошукавых запытаў, лічбавым прасоўваннем блогераў, рэкламай у сацыяльных сетках. Класічным стаў метад арганізацыі альтэрнатыўнай электаральнай інфраструктыры у лічбавай прасторы з мэтай імітацыі дзейнасці дзяржаўных органаў. Гэта прыводзіць да зніжэння даверу да выбарчай сістэмы.
Акрамя таго, умацаванне рыначных адносін і ўмацаванне міграцыі вядуць да космапалітызацыі электарата. Пры гэтым тыя людзі, якія мігрыруць з нестабільных зон, уяўляюць сабой згуртаваны электарат, з прычыны чаго іх галасаванне за мяжой можа ўплываць на вынікі выбараў. Малаверагодна, што такія групы, знаходзячыся за мяжой, будуць кіравацца нацыянальнымі інтарэсамі.
Разам з тым у барацьбы з замежным умяшальніцтвам ёсць адваротны бок, калі дыскусія аб умяшальніцтве ператвараецца ў сістэму каардынат унутранай павесткі.
Гэта змяшчае фокус з унутранага развіцця на знешнія сілы. Трэба падкрэсліць, што Беларусь ужо ўлічыла гэты выклік у поўным аб’ёме. Зараз прадпасылкі для ўмяшальнцтва ліквідаваны: канкурэнтнае для канструктыўных сіл асяроддзе створана на ўсіх узроўнях. Якія з кандыдатаў у дэпутаты скарыстаюць гэтыя ўмовы, пакажа час.