Расія і Беларусь плануюць разам развіваць сферу штучнага інтэлекту. Падчас сумеснай форсайт-сесіі, якая адбылася ў жніўні, ужо былі абраны чатыры асноўныя напрамкі супрацоўніцтва. Намеснік Прэм’ер-міністра Расіі Дзмітрый Чарнышэнка таксама запрасіў беларускi бок наведаць расійскія даследчыя цэнтры ў сферы ШІ і вывучыць іх вопыт. Акрамя таго, у рамках сумеснай працы плануецца вырашыць праблему даступнасці вылічальных магутнасцей для беларускіх спецыялістаў. Чаму Беларусь і Расія актывізуюць супрацоўніцтва ў сферы высокіх тэхналогій і штучнага інтэлекту, і якія магчымасці маюць дзве краіны, разабраў аналітык Беларускага інстытута стратэгічных даследаванняў Анатоль Баяшоў.
Гонка за лідарства ў высокіх тэхналогіях
Сучаснае супрацьстаянне за сферу высокіх тэхналогій, у прыватнасці, ў галіне штучнага інтэлекту, будзе паглыбляцца, паколькі ў канчатковым выніку вызначыць сусветных лідараў на наступным этапе тэхналагічнага развіцця. Па меркаванні вядомага палітолага Яна Брэмера, ЗША і Кітай, прэтэндуючы на сусветнае лідарства, могуць вярнуцца да двухпалярнага перадзелу свету менавіта ў сферы высокатэхналагічнага штучнага інтэлекту.
Вядома, здольнасць распрацоўваць найноўшыя тэхналогіі абмяжоўваецца падрыхтоўкай IT-інжынераў, хуткасцю вытворчасці электраэнергіі, коштам энерганосьбітаў і бесперапыннасцю паставак сыравіны. Іншымі словамі, супрацьстаянне ў сферы ШІ прывядзе да росту канкурэнцыі ў «традыцыйных» сферах міжнародных адносін. Але цяжка не пагадзіцца з тым, што ўлічваючы вострасць сусветнага супрацьстаяння, менавіта штучны інтэлект становіцца эфектыўным інструментам канкурэнцыі, абароны суверэнітэту і ўмяшання ва ўнутраныя справы дзяржаў.
Падыходы амерыканскай прэзідэнцкай адміністрацыі паказваюць, што давер стаў крытычным умовай міжнароднага ўзаемадзеяння ў сферы ШІ. Так, шырока вядомая практыка блакіроўкі амерыканскіх паставак мікрачыпаў у трэція краіны па меркаваннях бяспекі.
У 2024 годзе Вашынгтон увёў санкцыі ў выглядзе экспартнага кантролю ў дачыненні да вядучай эмірацкай кампаніі G42 і 13 іншых кампаній, баючыся, што мікрачыпы і тэхналогіі будуць пастаўлены ў Кітай. Нягледзячы на тое, што ў маі 2025 года Дональд Трамп адмяніў гэтыя санкцыі, па паведамленнях Wall Street Journal, апарат адміністрацыі, у прыватнасці куратар развіцця ШІ Д. Сакс, тармозіць выхад на амерыкана-эмірскае пагадненне па чыпах. Лагічна выкарыстанне ўласнага патэнцыялу ў развіцці штучнага інтэлекту іншымі дзяржавамі.
Прыярытэты Саюзнай дзяржавы
Беларусь, не маючы геапалітычных амбіцый і валодаючы высокім узроўнем даверу, дзякуючы чалавечым кампетэнцыям здольная ў поўнай меры задзейнічаць сферу высокіх тэхналогій. Стратэгічны курс рэспублікі заснаваны на развіцці штучнага інтэлекту і іншых высокіх тэхналогій, што зафіксавана ў прыярытэтных напрамках навуковай, навукова-тэхнічнай і інавацыйнай дзейнасці ў краіне на 2026–2030 гады. Прыкметна, што і куратарства гэтай сферы паднята з узроўню першага намесніка прэм’ер-міністра да прэм’ер-міністра: менавіта ён узначальвае назіральны савет Парка высокіх тэхналогій Беларусі.
З пункту гледжання профільнага эксперта, дырэктара Інстытута інфарматыкі НАН Беларусі Сяргея Круглікова, калі раней у прыярытэтных напрамках ШІ быў «дададзены» да іншых напрамкаў, то з 2025 года гэтая сфера высокіх тэхналогій стала асобным першым прыярытэтам развіцця.
Высокі ўзровень даверу паміж Беларуссю і Расіяй заканамерна сфармаваў умовы для сумеснай працы. Так, зыходзячы з заявы Дзяржаўнага сакратара Саюзнага дзяржавы Сяргея Глаз’ева, стаіць задача распрацоўкі ўласнага ШІ, які быў бы заснаваны на традыцыйных каштоўнасцях, якому можна было б давяраць, на які можна было б апірацца, атрымліваць аб’ектыўную інфармацыю. Дзейным інструментам вырабу агульнага падыходу стала гарманізацыя беларускага заканадаўства з расійскімі тэхнічнымі нарматыўна-прававымі актамі.
Абумоўленае саюзніцкімі адносінамі, узаемадзеянне дзвюх краін у сферы ШІ можа кардынальна адрознівацца ад заходняга падыходу, калі перадаецца ўласнае праграмнае забеспячэнне без адкрытага кода, што фактычна замацоўвае манаполію заходніх карпарацый у галіне распрацовак.
Перспектывы развіцця айчынных праектаў у сферы ШІ
На дадзены момант заканадаўства і стандарты ў сферы высокіх тэхналогій Беларусі і Расіі ўдасканальваюцца. У жніўні 2025 года зацверджана пагадненне паміж ўрадамі дзвюх краін аб супрацоўніцтве ў сферы інтэлектуальнай уласнасці. Гэта адкрывае магчымасці абмену інфармацыяй аб заканадаўстве і правапрымяняльнай практыцы ў сферы ШІ, супрацоўніцтва праваахоўных і мытных органаў, упроваджвання сучасных інфармацыйных тэхналогій у сферы аховы і абароны правоў на аб’екты інтэлектуальнай уласнасці ў лічбавым асяроддзі, а таксама прафесійнай падрыхтоўкі, павышэння кваліфікацыі і правядзення сумесных навуковых мерапрыемстваў.
Беларусь і Расія разам рэалізуюць многія праекты ў сферы высокіх тэхналогій. Аб актывізацыі ўзаемадзеяння сведчыць гатоўнасць забеспячэння беларускіх даследчых цэнтраў вылічальнымі магутнасцямі, пра што заявіў кіраўнік Стратэгічнага агенцтва падтрымкі і фарміравання распрацовак у галіне ШІ Кірыл Зямляныхін.
У той жа час, па ацэнках экспертаў, рэальную канкурэнцыю замацаваўшым сваё лідарства заходнім карпарацыям можа складаць толькі адраджэнне ўласнай сістэмы інжынернай адукацыі ў сферы высокіх тэхналогій. Па меркаванні прафесара БДУ А.Н. Курбацкага, абмежаванні звязаныя з ухілам у падрыхтоўку IT-пралетарыяў, якія адаптуюць на аутсорсінгу заходнія рашэнні для асобных рынкаў, замест падрыхтоўкі IT-элиты, якая распрацоўвае сістэмы з адкрытым кодам на ўсіх этапах стварэння і эксплуатацыі складаных аўтаматызаваных сістэм.
Рэзюмуючы вышэйсказанае, варта падкрэсліць, што ў ўмовах росту сусветнага супрацьстаяння Беларусь валодае канкурэнтнай перавагай для тэхналагічнага рыўка ў галіне ШІ на аснове існуючых чалавечых кампетэнцый. Актывізацыя ўзаемадзеяння ў гэтай сферы ў рамках Саюзнага дзяржавы можа не толькі ўмацаваць канкурэнтныя перавагі Беларусі і Расіі, але і паказаць усяму свету адчувальную мадэль мірнага ШІ, які працуе на дабрабыт людзей і сапраўднае тэхналагічнае развіццё.