Даклад намесніка дырэктара БІСД Віталя Пунчанкі
на X Міжнароднай навукова-практычнай канферэнцыі РАТС ШАС
Паважаныя калегі!
Рады вітаць удзельнікаў X Міжнароднай навукова-практычнай канферэнцыі РАТС ШАС. Сардэчна дзякую арганізатарам за ласкавае запрашэнне ў адрас БІСД прыняць удзел у такім прадстаўнічым форуме. Для нас гэта вялікі гонар і адказнасць, з улікам паўнапраўнага ўваходжання нашай краіны ў "сям'ю ШАС".
Дынаміка грамадскіх адносін, развіццё тэхналогій, з'яўленне новых прафесій і відаў дзейнасці, дзе не патрабуецца перадача вопыту ад старэйшага пакалення да малодшага, фармуюць запыт моладзі на суб'ектнасць і аўтаномнасць, ствараюць умовы для паслаблення пераемнасці пакаленняў [1]. Ва ўмовах адкрытасці інфармацыйных межаў каналы пазітыўнага ўздзеяння на моладзь з боку дзяржаўных інстытутаў (сістэмы адукацыі, выхавання, інфармавання, арганізацыі грамадскага жыцця) перастаюць быць манапольнымі і дамінуючымі. Па меры віртуалізацыі міжасобасных камунікацый сучаснай моладзі [2] яна становіцца ўсё больш уразлівай перад дэструктыўным інфармацыйна-псіхалагічным уздзеяннем, ужываннем тэхналогій кіравання і правакавання на супрацьпраўныя дзеянні.
Неадпаведнасць запытаў моладзі на актыўнасць і магчымасцяў яе праявы ў прававым рэчышчы, недастатковасць вопыту ўдзелу ў канструктыўнай палітычнай актыўнасці, уласцівая моладзі сегментацыя і неаднастайнасць ўспрымання палітычных працэсаў стварае рызыку трансфармацыі палітычнай актыўнасці моладзі ў дэструктыўныя формы.
У заканадаўстве Рэспублікі Беларусь і ў міжнародным праве тэрмін "дэструктыўнасць" выкарыстоўваецца для характарыстыкі негатыўнага ўздзеяння тых ці іншых працэсаў, фактараў, з'яў на рэалізацыю законных інтарэсаў асобы, грамадства, дзяржавы. Напрыклад, дастасавальныя такія словазлучэнні, як дэструктыўныя сілы [1], дэструктыўнае ўздзеянне [2], дэструктыўная інфармацыя [3], дэструктыўныя ідэалагічныя дактрыны [4].
Ключавымі стадыямі ўключэння маладога індывіда (групы) у дэструктыўную палітычную актыўнасць з'яўляюцца:
- стымуляванне цікавасці да радыкальных ідэям і канцэпцыям;
- фарміраванне радыкальнай субкультуры, у тым ліку сеткавых супольнасцяў, на аснове аб'яднання аднадумцаў;
- арганізацыйнае збліжэнне і цэнтралізацыя радыкальных моладзевых структур;
- развіццё новых, у тым ліку незабароненых формаў палітычнай актыўнасці, здольных уцягнуць у дэструктыўную дзейнасць палітычна нейтральную моладзь;
- выхад за межы радыкальнай субкультуры з наступным маштабаваннем ў супрацьпраўную дзейнасць.
Найвышэйшую ступень шкоды нацыянальным інтарэсам ўяўляюць учынкi, якія падпадаюць пад санкцыі артыкулаў Крымінальнага Кодэкса, перш за ўсё адносяцца да разраду экстрэмісцкіх. Аднак асаблівай увагі заслугоўваюць некрымінальныя, у тым ліку фармальна не парушаюць заканадаўства праявы дэструктыўнай палітычнай актыўнасці моладзі, якія выступаюць неад'емнай прыступкай або этапам радыкалізацыі моладзі.Іх негатыўны ўплыў на нацыянальныя інтарэсы заключаецца не толькі ў стварэнні перадумоў да антыканстытуцыйнай дзейнасці, але і ў вывядзенні з-пад уплыву дзяржавы значнай часткі моладзі.
Фармальна несупрацьпраўныя формы дэструктыўнай палітычнай актыўнасці моладзі пастаянна эвалюцыянуюць у залежнасці ад наяўнасці прававых прабелаў, з'яўлення новых каналаў рэалізацыі актыўнасці, дынамікі палітычнай волі самой моладзі.
Наглядным прыкладам можа служыць "флэшмоб» (у перакладзе з англійскай – "натоўп-успышка"), які атрымаў папулярнасць у пэўных колах беларускай моладзі ў 2005-2006 гг., і яго "рэанімаваная" ў 2011 годзе версія ў выглядзе рэгулярных пратэстных акцый, арганізаваных інтэрнэт-супольнасцю "Рэвалюцыя праз сацыяльныя сеткі".
Нароўні з флэшмобамі дэструктыўнымі сіламі перыядычна выкарыстоўваліся іншыя "крэатыўныя" фарматы палітычнай актыўнасці, закліканыя забяспечыць адносную беспакаранасць удзельнікам у сілу навізны і знешняй апалітычнасці ужывальных прыёмаў. У ліку такіх фарматаў варта вылучыць:
- палітычны перформанс[1], які, у адрозненне ад флэшмобу, не прадугледжвае дэманстратыўную спантаннасць дзеянняў і не разлічаны на выпадковых гледачоў, арганізатары выбіраюць месца і час з мэтай найбольшага ўздзеяння на мэтавую аўдыторыю [2];
хэпенінг (англ. happening), які у класічным разуменні ўяўляе сабой дзеянні, падзеі або сітуацыі, якія адбываюцца пры ўдзеле арганізатара (як правіла, мастака, тэатрала, музыканта), але мэтанакіравана не кантраляваныя ім цалкам.
- разнавіднасцю хэпенiнга з'яўляецца манстрацыя (ад лац. monstratio – паказванне) - масавая мастацкая акцыя ў форме дэманстрацыі гранічна абсурдызаваных, нібыта апалітычных, аднак пры гэтым палітычна абумоўленых лозунгаў і транспарантаў, якія ўдзельнікі выкарыстоўваюць як асноўны сродак камунікацыі з гледачамі.
Асобнага разгляду заслугоўваюць сеткавыя фарматы палітычнай актыўнасці, якія разумеюць актыўнае выкарыстанне сацыяльных сетак, папулярных відэахостынгаў і мабільных месенджэраў (Telegram, Viber і інш.) для фарміравання ўстойлівых груп аднадумцаў, аб'яднаных не па геаграфічным, а па сеткавым прынцыпе.
Масавай формай выказвання дэструктыўнай палітычнай актыўнасці выступаюць інтэрнэт-акцыі, якія валодаюць шырокім арсеналам сродкаў барацьбы, сярод якіх Ddos-атакі, віртуальныя забастоўкі і сабатажы, Інтэрнэт-дэманстрацыі, стварэнне сайтаў-блізнят, выкраданне і распаўсюджванне інфармацыі, псаванне сайтаў і інш.
У якасці папулярнага прыёму сеткавай дэструктыўнай палітычнай актыўнасці моладзі ў перыяд 2019-2020 гадоў выкарыстоўвалася тактыка "рассакрэчвання" і апублікавання ў тэлеграм-каналах звестак пра супрацоўнікаў праваахоўных органаў і членаў іх сем'яў.
Да латэнтных, часцяком вонкава не адрозных фарматаў некрымiнальнай дэструктыўнай палітычнай актыўнасці моладзі магчыма аднесці такія як:
• "спантаннае" стварэнне масавасці праводзімых незаконных масавых мерапрыемстваў пад рознымі падставамі (выпадковае знаходжанне ў месцы акцыі, неабходнасць трапіць у размешчаны паблізу аб'ект);
• розныя формы "італьянскай забастоўкі": адгулы і ненаведванне заняткаў пад легальнымі падставамі, зніжэнне інтэнсіўнасці выканання абавязкаў па працы і вучобе; • выкарыстанне і ананімны распаўсюд звестак з нелегальных крыніц інфармацыі (замежныя і падкантрольныя замежным краінам радыёстанцыі, інтэрнэт-сайты, сацыяльныя сеткі, чуткі і іншыя);
• маральная падтрымка радыкальных антыканстытуцыйных ідэй, якія супярэчаць нацыянальным каштоўнасцям і традыцыям;
• свядомае захапленне сімваламі не ўласцівай нацыянальнаму менталітэту масавай культуры і псеўдакультуры (фільмы, музычныя плыні, мода, акультна-рэлігійныя плыні, асобныя Спартыўныя і азартныя гульні і іншае);
• свядомае ўхіленне ад удзелу ў канструктыўных формах палітычнай актыўнасці.
На сённяшні дзень класічныя сеткавыя фарматы палітычнай актыўнасці трансфармуюцца ў напрамку асваення глыбіннай інтэрнэт-прасторы [1]. Як адпраўная кропка палітычнай актыўнасці ў Інтэрнэце можа служыць развіццё віртуальных палітычных сімулятараў, даступных для шырокага карыстальніка і якія ўжо з'яўляюцца не толькі гульнямі ў класічным сэнсе, але і пляцоўкамі для зносін і абмену думкамі. У ліку ўжо апрабаваных фарматаў сеткавай палітычнай актыўнасці – віртуальныя мітынгі і шэсці, стварэнне палітычных партый і рухаў, арганізацыя і правядзенне выбараў і дэбатаў, вылучэнне петыцый і патрабаванняў да ўладаў, уступленне ў віртуальныя аб'яднанні, якія маюць палітычныя мэты.
Пагрозаўтваральны характар некрымінальнай дэструктыўнай палітычнай актыўнасці моладзі абумоўлены наступнымі фактарамі:
- менавіта на гэтай стадыі адбываецца стварэнне перадумоў да "выспявання" крымінальнай актыўнасці;
- ўцягванне ў некрымінальную дэструктыўную палітычную актыўнасць – працэс шмат у чым латэнтны і неўсвядомлены нават самімі суб'ектамі, што стварае аб'ектыўныя цяжкасці ў выяўленні і папярэджанні дэструктыўных дзеянняў моладзі;
- некрымінальныя формы дэструктыўнай палітычнай актыўнасці моладзі – следства і маркер не заўсёды вывераных рашэнняў у сферы рэгулявання палітыка-прававога поля.
Развіццё новых магчымасцяў палітычнай самарэалізацыі моладзі ў інтэрнэт-прасторы патрабуе далейшай трансфармацыі падыходаў да выхавання моладзі і рэалізацыі дзяржаўнай маладзёжнай палітыкі. Пры гэтым эфектыўнасць і апраўданасць забаронных і абмежавальных мер будзе зніжацца ў сілу бязмежнасці Інтэрнэту і развіцця інструментарыя абыходу дзеючых прававых механізмаў. У сучасных умовах павышаецца значнасць развіцця падыходаў у працы з моладдзю, заснаваных на авалоданні прыёмамі Інтэрнэт-камунікацыі, прэвентыўнага рэагавання на рызыкі і пагрозы, канструявання пазітыўнага маладзёжнага віртуальнага палітычнага асяроддзя.
На наш погляд, з улікам універсальнасці пазначаных вышэй праблем і іх актуальнасці практычна для ўсёй прасторы ШАС маладзёжная сфера павінна стаць прыярытэтным аб'ектам даследаванняў па лініі нашай навукова-экспертнай супольнасці.
Дзякую за ўвагу!
[1] Новікаў, В. В. Інтэрнэт і разрыў пакаленняў: як знайсці кропкі судотыку з прадстаўнікамі пакалення Z у новай лічбавай рэальнасці? / В. В. Новікаў // Журналіст. Сацыяльныя камунікацыі. – 2018. – № 4(32). - С. 99-106. - EDN YYIXPV.
[2] Аквазба, К. А. Віртуалізацыя міжасобасных камунікацый сучаснай моладзі / К. А. Аквазба, В. П. Багданава // Інфармацыйныя і графічныя тэхналогіі ў прафесійнай і навуковай дзейнасці: Зборнік артыкулаў III Міжнароднай навукова-практычнай канферэнцыі, Цюмень, 30 кастрычніка 2019 года / адк. рэд. Н. І. Красоўская. – Цюмень: Цюменскі індустрыяльны ўніверсітэт, 2019. – С. 289-291. - EDN ZSTKZW.
[3] Аб зацвярджэнні Ваеннай дактрыны Рэспублікі Беларусь // Закон Рэспублікі Беларусь ад 20 ліпеня 2016 года. - Нацыянальны прававы Інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь, 26 ліпеня 2016 г., 2/2410. – Абнародавана ў зборніку прававых актаў "Нацыянальны рэестр прававых актаў Рэспублікі Беларусь", 2016 г., № 30
[4] Аб зацвярджэнні Канцэпцыі нацыянальнай бяспекі Рэспублікі Беларусь // Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 9 лістапада 2010 г. №575. - Нацыянальны рэестр прававых актаў Рэспублікі Беларусь, 2010 г., № 276, 1/12080 (апублікаваны - 18 лістапада 2010 г.)
[5] Пастанова Міжпарламенцкай Асамблеі дзяржаў - удзельніц Садружнасці Незалежных Дзяржаў ад 28 лістапада 2014 г. №41-15. - Інфармацыйны бюлетэнь Міжпарламенцкай Асамблеі СНД, 2015 г., № 62
[6] Аб стварэнні рэспубліканскага дзяржаўна-грамадскага аб'яднання "Беларускае таварыства "Веды" // Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 1 кастрычніка 2007 г. №472. – Нацыянальны рэестр прававых актаў Рэспублікі Беларусь, 2007 г., № 238, 1/8950 ( апублікаваны - 8 кастрычніка 2007 г.)
[7] Дзегаць Е. Performance - мастацтва дзеяння // Дэкаратыўнае мастацтва, №5. URL: http://visaginart.narod.ru/POST/perf.htm,1991 (дата звароту 10.02.2012).
[8] А.Я.Грышын Палітычныя тэхналогіі ў XXI стагоддзі: сутнасць, спектр, характар [Электронны рэсурс] / elibrary.ru/item.asp?id=23233324
[9] Аквазба, К. А. Віртуалізацыя міжасобасных камунікацый сучаснай моладзі / К. А. Аквазба, В. П. Багданава // Інфармацыйныя і графічныя тэхналогіі ў прафесійнай і навуковай дзейнасці: Зборнік артыкулаў III Міжнароднай навукова-практычнай канферэнцыі, Цюмень, 30 кастрычніка 2019 года / адк. рэд. Н. І. Красоўская. – Цюмень: Цюменскі індустрыяльны ўніверсітэт, 2019. – С. 289-291. - EDN ZSTKZW.