На пасяджэнні Савета па ўстойлівым развіцці, прысвечаным падрыхтоўцы да ўдзелу Беларусі ў саміце будучыні пад эгідай ААН
Сёння асноўным трэндам глабальнага развіцця становіцца злом ранейшай, аднапалярнай мадэлі міжнародных адносін і фарміраванне новага полiцэнтрычнага свету, заснаванага на шматбаковым узаемадзеянні і ўзаемным уліку інтарэсаў усіх удзельнікаў. Ідуць працэсы дэглабалiзацыi, паскарэння руху ў бок фрагментацыі сусветнага палітычнага і эканамічнага парадку, рэгіяналізацыі эканамічных сувязяў і міжнароднай прававой сістэмы, ўзнікнення новых механізмаў супрацоўніцтва.
Як яскравы прыклад – выразная тэндэнцыя маштабавання ШАС, росту ўплыву і аўтарытэту дадзенай міжнароднай арганізацыі. Прапаведуемыя ШАС прынцыпы раўнапраўя і шматпалярнасці прадастаўляюць прастору для ініцыятывы іншым краінам-членам, спрыяюць прасоўванню пазітыўнага іміджу арганізацыі. Ўступленне дзяржаў у сям'ю ШАС істотна павышае іх суб'ектнасць і статус на сусветнай арэне.
Яшчэ адзін бясспрэчны трэнд – беларуска-расійская інтэграцыя ў рамках Саюзнай дзяржавы, іншых інтэграцыйных аб'яднанняў набыла мадэльны характар і знаходзіцца пад пільнай увагай з боку нашых суседзяў у рэгіёне. Ад таго, наколькі дынамічным, паспяховым і, галоўнае, запатрабаваным будзе наш рух наперад, залежыць будучыня не толькі Беларусі і Расіі, але і захаванне спецыфічнага аблічча еўразійскага рэгіёна.
Аналітычныя структуры мяркуюць неабходным зазіраць далёка за гарызонты планавання і ўжо сёння на аснове трэндаў, чаканняў грамадзян фарміраваць стратэгічны вобраз будучыні Беларусі, Расіі, Саюзнай дзяржавы ў іх цеснай узаемасувязі з іншымі рэгіянальнымі і глабальнымі аб'яднаннямі.
Кіруемасць, сінэргія, спалучэнне выступаюць у якасці восевых элементаў, якія забяспечаць выкананне мегамэты – дасягненне тэхналагічнага суверэнітэту. Разам з тым яе выкананне патрабуе стварэння інавацыйнай бізнес-мадэлі, якая будзе камбінаваць нацыянальную спецыфіку і адаптацыйныя механізмы для паспяховага ўзаемадзеяння з бізнесам краін далёкай дугі.
З іншага боку, працэсы рэгіяналізацыі і перафарматавання свету непазбежна суправаджаюцца ростам канфліктнасці, узмацненнем міждзяржаўных супярэчнасцяў, перадзелам сфер уплыву, разбурэннем апор сусветнага балансу, вяртаннем да перавагі сілавых метадаў для забеспячэння сваіх інтарэсаў.
Зрушэнне цэнтра сусветнай палітыкі ў бок глабальнага Усходу і Поўдня дазваляе стрымліваць заходні ціск. Разам з тым працэс паўнавартаснага геапалітычнага перагрупавання вызначаецца двума галоўнымі фактарамі:
- недахоп разумення ў шырокім сэнсе (пытанні " што адбываецца?", "якая будучыня нас чакае?"«"на якіх прыярытэтах засяродзіцца?»). Гэта ў сваю чаргу павышае значнасць узаемадзеяння аналітычных цэнтраў у рэгіянальным і сусветным маштабах;
- наяўнасць рэальных фобій з нагоды тэрарызму і экстрэмізму як прылад рэваншу і скоўвання любых альтэрнатыў развіцця на непадкантрольных Захаду тэрыторыях. У тым ліку насцярожваюць мадыфікацыі тэрарыстычных нападаў і экстрэмісцкіх акцый праз магчымасці штучнага інтэлекту і іншых тэхналогій.
У дадзеным кантэксце Беларусь можа паступова нарошчваць свае пазіцыі ў свеце як краіна, якая мае ўласны ўнікальны вопыт процідзеяння дэструктыўным праявам, а таксама суб'ект, здольны кампрамісна ўзаемадзейнічаць з рознымі па сваёй складанасці партнёрамі.
Напярэдадні Cаміту будучага генеральны сакратар ААН Антоніу Гутэрыш заявіў, што "глабальныя праблемы эвалюцыянуюць хутчэй, чым установы, закліканыя іх вырашаць". Патрабуюцца рэформы, якія тычацца складовых элементаў глабальнага супрацоўніцтва. У першую чаргу ў рэканструкцыі і мадэрнізацыі мае патрэбу сістэма міжнародных інстытутаў і інструментаў для прадухілення і спынення канфліктаў, уключаючы Савет бяспекі ААН. Неабходна надаць належную дынаміку іх развіццю ў інтарэсах сусветнай супольнасці.
Арганізацыя Аб'яднаных Нацый – гэта па-ранейшаму найважнейшы універсальны механізм ўстанаўлення міжнародных стандартаў і нормаў для рэгулявання ўзаемаадносін паміж дзяржавамі, які прызнаецца ўсімі, але які мае патрэбу ў данастройцы з улікам голаса краін, якi расце, гатовых падзяліць адказнасць за падтрыманне справядлівага сусветнага парадку.
Сёння дасягненне мэт устойлівага развіцця немагчыма без канструктыўнага супрацоўніцтва ўсіх бакоў. У гэтых умовах свет мае патрэбу ў дыпламатыі якасна іншага ўзроўню, прытоку свежых маладых сіл з шырокім поглядам і ахопам, здольных да нетрывіяльным падыходам да вырашэння вострых праблем сучаснасці. Стварэнне ўмоў для паўнавартаснага развіцця маладога пакалення стала адным з найважнейшых фактараў устойлівага развіцця як нацыянальнага, так і глабальнага парадку.
Беларускі інстытут стратэгічных даследаванняў з 2022 года арганізуе развіццё моладзевага аналітычнага руху. У першым паўгоддзі 2024 года праведзены Рэспубліканскі маладзёжны конкурс аналітычных праектаў (даследаванняў). Удзельнікамі сталі больш за 130 студэнтаў і маладых навукоўцаў з 27 беларускіх устаноў вышэйшай адукацыi, якія прадставілі 92 даследчыя работы. Прааналізаваўшы работы, накіраваныя на адрас аргкамітэта, можна вылучыць некалькі трэндаў, якія маладыя аналітыкі лічаць найважнейшымі ў свеце і на якія сёння неабходна звяртаць увагу і ў Беларусі:
1. Развіццё штучнага інтэлекту і яго ўкараненне ва ўсе сферы жыццядзейнасці чалавека.
Штучны інтэлект бачыцца моладдзю не толькі як ўласцівасць інтэлектуальных сістэм выконваць асобныя функцыі чалавека, але перш за ўсё як перспектыўная тэхналогія міжгаліновага прызначэння, якая аказвае істотны ўплыў на развіццё сусветнай эканомікі ў стратэгічнай перспектыве на 10-15 гадоў. Такі погляд дазваляе аднесці ШІ да статусу "мегатрэнд", г.зн. прызнаць, што дадзеная тэхналогія можа ў перспектыве выклікаць буйнамаштабныя сацыяльныя, эканамічныя, палітычныя, экалагічныя або тэхналагічныя змены. Пры гэтым моладзь бачыць небяспеку ў магчымым здабыцці штучным інтэлектам самасвядомасці, што можа стаць каталізатарам пэўнай падзеі (або падзей), пасля якой развіццё чалавецтва абернецца назад. Большасць глабальных рызык ад выкарыстання агульнага ШI, якія закранаюць усё чалавецтва, звязана з намерамі пэўных асоб, арганізацый і дзяржаў выкарыстоўваць іх у незаконных мэтах. Валодаючы звышчалавечымі магчымасцямі пры ўмове вялікага паралелізму, мадэлі АШI маюць велізарны патэнцыял для здзяйснення хакерскіх нападаў, распрацоўкі бiязброi і неканвенцыйных відаў узбраенняў, «расхіствання» грамадскай думкі з прычыны іх экстраардынарнай здольнасці апрацоўваць і генераваць інфармацыю, якая фармiруе спецыялізаваную карціну свету.
2. Экалагічныя выклікі глабальнага маштабу.
Змяненне клімату прыводзіць да катастрафічных наступстваў, такіх як павышэнне ўзроўню мора, засухі і паводкі. Забруджванне навакольнага асяроддзя вядзе да пагаршэння здароўя людзей і памяншэння біяразнастайнасці. Знікненне відаў стварае дысбаланс у экасістэмах, што можа прывесці да незваротных наступстваў. Скептыкі называюць экалагічную праблематыку модным трэндам, які актуальны "выключна сёння". Аднак, з пункту гледжання навукі, экалагічныя выклікі сучаснасці – гэта неад'емная рэальнасць будучыні. Барацьба са змяненнем клімату з дапамогай адаптацыі і змякчэння яго наступстваў адкрывае вялізныя магчымасці, паколькі патэнцыйна можа спрыяць ўстойліваму развіццю. Сістэмныя пераўтварэнні ў інтарэсах устойлівага развіцця могуць быць ажыццёўлены з дапамогай дзеянняў у розных сферах жыцця грамадства, але змен не адбудзецца, калі рычагі (кіраванне, эканоміка і фінансы, індывідуальныя і калектыўныя дзеянні, навука і тэхніка) не будуць працаваць разам для іх дасягнення. Экамышленне з'яўляецца не проста трэндам, а неабходнасцю, прадыктаванай сучаснасцю.
3. Чалавечы патэнцыял і прафесіі будучыні.
Перш за ўсё гэта парадыгма адукацыі, якая з развіццём тэхналогій істотна трансфармуецца ў бок інтэрактыўнасці і магчымасці хуткага асваення новых прафесій і навыкаў. Дынаміка грамадскіх адносін, развіццё тэхналогій, з'яўленне новых прафесій і відаў дзейнасці, дзе не патрабуецца перадача вопыту ад старэйшага пакалення да малодшага, фармуюць запыт моладзі на суб'ектнасць і аўтаномнасць, ствараюць умовы для паслаблення пераемнасці пакаленняў. Ва ўмовах адкрытасці інфармацыйных межаў каналы пазітыўнага ўздзеяння на моладзь з боку дзяржаўных інстытутаў (сістэмы адукацыі, выхавання, інфармавання, арганізацыі грамадскага жыцця) перастаюць быць манапольнымі і дамінуючымі. Гэта абумоўлівае пошук новых фарматаў грамадскіх адносін – ад укаранення лічбавага рэйтынгу да розных фарматаў адмовы ад ціску інфармацыйнага грамадства на чалавека, захаванне яго ідэнтычнасці.
Гэтыя і іншыя трэнды, прапанаваныя беларускімі маладымі аналітыкамі ў якасці вызначальных, могуць скласці аснову глабальнага парадку дня для выпрацоўкі прыярытэтных напрамкаў развіцця чалавецтва, кансалідацыі намаганняў усіх краін, незалежна ад цывілізацыйнай прыналежнасці, дзеля захавання міру і бяспекі на планеце.