Еўразійскае разуменне бяспекі адлюстроўвае падыход краін сусветнай большасці да перазагрузкі міжнародных адносін без глабальнага ваеннага канфлікту. Аднак Еўразійскаму канцэпту, безумоўна, прыйдзецца і далей канкураваць з еўраатлантычным праектам, што не выключае магчымае спалучэнне і суіснаванне дзвюх архітэктур бяспекі і развіцця ў будучыні, піша Віталь Стахоўскі, намеснік дырэктара Беларускага інстытута стратэгічных даследаванняў.
Канцэпцыя Еўразійскай бяспекі з'яўляецца адным з ключавых элементаў справядлівага светабудовы, блізкая Рэспубліцы Беларусь і ўлічваецца ў абгрунтаванні краінавых знешнепалітычных ініцыятыў, закладваецца ў працу інтэграцыйных аб'яднанняў з нацыянальным удзелам.
Беларусь глыбока ўцягнута ў фарміраванне канцэптаў сістэмы бяспекі ў Еўразіі і праз краінавыя ініцыятывы імкнецца актыўна напаўняць еўразійскую прастору новымі шматбаковымі фарматамі, стратэгічнымі дакументамі, а таксама сэнсамі.
Інавацыйным нацыянальным укладам у станаўленне і ўмацаванне архітэктуры еўразійскай бяспекі з'яўляецца заснаванне ў 2023 годзе фармату штогадовай Мінскай міжнароднай канферэнцыі па еўразійскай бяспецы, а таксама распрацоўка Хартыі разнастайнасці і шматпалярнасці ў XXI стагоддзі, якая вядзецца сумесна з Расійскай Федэрацыяй. Дакумент закліканы, як адзначыў Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь Аляксандр Лукашэнка, "паскорыць працэсы палітычнай эканамічнай, іншай канасалiдацыi ў мэтах забеспячэння бяспекі, стратэгічнай стабільнасці і прагрэсіўнага развіцця".
Асноўная сутнасць ідэі разнастайнасці, якая прасоўваецца – некаланіяльнае мысленне, роўнасць малых і сярэдніх краін з вялікімі гульцамі. Ва ўмовах новага тэхналагічнага ўкладу іх роля істотна ўзрасла. Пры гэтым у аснове беларускага падыходу – прынцып міру і добрасуседства.
У 2024 годзе кіраўніком беларускай дзяржавы прапанаваны шэраг першарадных мер па дээскалацыі сусветнай напружанасці і стварэнні працуючых механізмаў забеспячэння глабальнай бяспекі. У іх ліку выключэнне практыкі ўвядзення санкцый без рашэння Савета Бяспекі ААН разам са стварэннем механізму міжнародна-прававых гарантый, якія не дапускаюць выкарыстанне такога спосабу ціску; распрацоўка новага дагаворна-прававога механізму па стварэнні празрыстага рэжыму кантролю над новымі смяротнымі тэхналогіямі (лазеры, гіпергук, квантавыя і электрамагнітныя сістэмы і іншыя перадавыя распрацоўкі); прыняцце міжнароднага прававога акта аб кіберненападзе.
У мэтах фарміравання бяспечнай прасторы ў Еўразіі Беларусь дзесяцігоддзямі дэманструе адказны падыход да ўдзелу ў інтэграцыйных аб'яднаннях, якія прадстаўляюць падмурак Еўразійскай бяспекі, – Саюзнай дзяржаве, СНД, АДКБ.
Пашыраецца прысутнасць і ўдзел беларускага боку ў працы ШАС і БРІКС. У рэчышчы агульнаеўразійскага падыходу Мінск прасоўвае агучаную ў 2024 годзе прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь ідэю аб арганізацыі сустрэчы вышэйшых службовых асоб рэгіянальных арганізацый АСЕАН, АДКБ, ШАС, СНД, НУМДА, Савета супрацоўніцтва краін Персідскага заліва.
Прыярытэтным драйверам развіцця бяспекі ў Еўразіі выступае беларуска-расійскае ўзаемадзеянне. Важнымі дакументамі для еўразійскага партнёрства сталі канцэпцыя бяспекі Саюзнай дзяржавы і Дагавор паміж Беларуссю і Расіяй аб гарантыях бяспекі ў рамках Саюзнай дзяржавы, якія заснаваны на ўнікальным інтэграцыйным вопыце Рэспублікі Беларусь і Расійскай Федэрацыі. Мінскам і Масквой сфарміравана сумеснае бачанне Еўразійскай Хартыі разнастайнасці і шматпалярнасці ў XXI стагоддзі.
З экспертнага пункту гледжання еўразійская бяспека –маштабнае вымярэнне міжнародных адносін, якое валодае шырокім патэнцыялам для развіцця і здольнае ахапіць мноства ініцыятыў і сэнсаў.
Можна вылучыць шэраг патэнцыйных трэндаў, якія ў перспектыве будуць спрыяць больш поўнаму раскрыццю магчымасцяў еўразійскага парадку і яго пераваг.
1. Мiр як нармальнасць. Еўразійскае разуменне бяспекі адлюстроўвае падыход краін сусветнай большасці да перазагрузкі міжнародных адносін без глабальнага ваеннага канфлікту. Улічваючы прывыканне сучаснага свету да "нармальнасці" тлеючых кропак рэгіянальнай напружанасці, такі канфлікт ужо можа і не прывесці да перазагрузкі міжнародных адносін, як гэта здаралася раней. Пры такім сцэнарыi дзяржавы могуць пагрузіцца ў перманентны хаос на дзесяцігоддзі, не дазваляючы адзін аднаму ўзвысіцца ні эканамічна, ні маральна.
2. Еўразія без межаў. Шырыня і размытасць межаў Еўразіі, традыцыйна якія з'яўляліся ўразлівасцямі рэгіёну, сёння ператварыліся ў яе асноўнае багацце і перавагу. У сілу шырокасці геаграфічных трактовак маштабаў Еўразіі магчыма сцвярджаць, што еўразійскi парадак, нават не будучы выразна артыкуляваным, сам па сабе аказвае сур'ёзны ўплыў на міжнародныя адносіны.
3. Развіццё ў разнастайнасці. Еўразійская разнастайнасць прымяняецца і да сферы бяспекі з улікам таго, што моцным бокам нашага кантынента з'яўляецца разнастайнасць традыцый, культур, палітычных сістэм, а таксама вопыту выбудоўвання збалансаваных адносін. Краіны, якія падзяляюць еўразійскі дух паважлівага дыялогу, становяцца партнёрамі па абмене напрацоўкамі да падыходаў па забеспячэнні нацыянальнай бяспекі.
4. Адказны выбар. Еўразійскі погляд на бяспеку прадугледжвае свабоду выбару: ці хочуць дзяржавы жорсткую архітэктуру бяспекі на еўразійскай прасторы з мноствам інстытутаў альбо аддадуць перавагу больш гнуткім фарматам. Як паказвае поспех групы БРІКС, сёння сфармаваўся запыт на дынамічны фармат аднадумцаў – дзяржаў, якія рухаюцца ў адным кірунку без залішніх структурных і інстытуцыйных надбудоў. Назіраецца вяртанне да зводаў няпісаных прынцыпаў і канонаў паводзін, адказнасці іншага ўзроўню якасці.
5. Аб'яднальны парадак. Беларуска-расійская прапанова для бяспекі Еўразіі – Хартыя шматпалярнасці і разнастайнасці ў XXI стагоддзі – стала яшчэ больш актуальнай і запатрабаванай. Неабходна памятаць, што ў сістэме агульначалавечых каштоўнасцяў бяспека з'яўляецца толькі адным з звёнаў. Нацыянальная годнасць і суверэнітэт, узаемная павага і роўныя магчымасці – звыклыя для нас тэрміны – павінны зноў стаць змястоўнымі, а не проста фігурамі маўлення. Сапраўдная каштоўнасць гэтых паняццяў заключаецца ў тым, што яны ляжаць у аснове ўсіх ваенных канфліктаў, але яны ж здольныя прыносіць мiр.
6. Абарона інтарэсаў чалавека. "Мяккая сіла" еўразійскай бяспекі будуецца на разнастайнасці спосабаў рэалізацыі чалавечага патэнцыялу. У яе аснове на ўсіх узроўнях – чалавек, яго абароненасць і дабрабыт. Таму перад намі стаіць вялікая задача – змагацца за розумы грамадзян. Нацыянальныя дзяржавы павінны стаць цэнтрамі прыцягнення для тых, хто пражывае за мяжой па розных прычынах. Нам неабходна зрабіць так, каб нашы ўнутраныя магчымасці былі б для іх больш прывабнымі, чым зманлівыя знешнія вобразы.
7. Апора на ўласныя магчымасці. Патэнцыялу Еўразіі дастаткова для вырашэння любых сусветных праблем. Еўразійскі кантынент – найбуйнейшы на планеце. Тут пражывае асноўная частка насельніцтва Зямлі, сканцэнтраваны стратэгічныя рэсурсы планеты. У сувязі з гэтым мір на еўразійскім кантыненце – краевугольны камень глабальнай бяспекі і ўмова выжывання чалавецтва.
8. Дыялог. Спецыфіка функцыянавання Саюзнай дзяржавы, ЕАЭС, ШАС і БРІКС падштурхоўвае нас да таго, што еўразійская бяспека будзе ўключаць у сябе мноства вымярэнняў, звязаных з праблематыкай развіцця (эканоміка, тэхналогіі, лагістыка, прадукты харчавання). У той жа час не варта чакаць, што гэты парадак будзе залішне мяккім з улікам таго, што ў Еўразіі размешчаны дзяржавы, якія валодаюць значным ваенна-тэхнічным патэнцыялам, і ў рэгіёне маюцца нявырашаныя супярэчнасці.
9. Сінэргія патэнцыялаў. Для Беларусі еўразійская логіка – гарманічная надбудова над традыцыйнымі інтэграцыйнымі праектамі, якая можа ўзмацніць іх пазіцыянаванне і паглыбіць адносіны з саюзнікамі. Паспяховы вопыт і стваральная энергетыка беларускага двухбаковага партнёрства з такімі цэнтрамі сілы, як Расія і Кітай, наглядна паказвае, як можа выбудоўвацца канструктыўнае ўзаемадзеянне асіметрычных па рэсурсным патэнцыяле дзяржаў. У рамках Саюзнага будаўніцтва, інтэграцыйных магчымасцяў ЕАЭС і СНД рэалізуюцца ўзгодненыя стратэгіі, развіваюцца шматбаковыя інстытуты.
10. Новае мысленне. Логіка развіцця Еўразіі важная ў вырашэнні застаялых праблем. Мы адчулі, што еўразійскі погляд на традыцыйныя сферы ўзаемадзеяння, у тым ліку бяспеку, можа прыўнесці ў гэтыя вобласці дадатковую эфектыўнасць.
Такім чынам, Беларусь гатова працаваць з аднадумцамі па любых тэмах і напрамках, уключаючы харчовую і энергетычную бяспеку, стварэнне незалежных ад знешняга ўздзеяння сістэм фінансавых разлікаў, выбудоўванне новай рэгіянальнай архітэктуры лагістыкі. Нам ёсць што прапанаваць і чаму навучыцца ў іншых.
Еўразійскаму канцэпту, безумоўна, прыйдзецца і далей канкураваць з еўраатлантычным праектам, што не выключае магчымае спалучэнне і суіснаванне двух архітэктур бяспекі і развіцця ў будучыні.
Такая перспектыва з высокай верагоднасцю фармуе неабходнасць замацавання стратэгічных універсальных каштоўнасцяў еўразійскай прасторы, якія ў доўгатэрміновым плане маглі б легчы ў аснову неканфліктнага і прагматычнага дыялогу Усходу і Захаду, Поўдня i Поўначы.
Практычная рэалізацыя гэтай мэты на еўразійскім кантыненце можа ўключаць наступныя крокі:
- прызнанне вядучай ролі Еўразіі ў фарміраванні глабальнай сістэмы бяспекі і грамадскіх стандартаў;
- апора на разнастайнасць існуючых інтэграцыйных праектаў як стабілізуючых платформаў Еўразіі;
- прыярытэт аб'ектыўных шматбаковых рашэнняў па актуальным блоку глабальных праблем (міграцыя, голад, клімат, ахова здароўя);
- збалансаваная і адаптыўная сацыяльная падтрымка, якая спрыяе датычнасці грамадзян да развіцця дзяржавы;
- спалучэнне нацыянальных мадэляў для выбудоўвання агульнай еўразійскай прасторы.
Крыніца: ВАЛДАЙ