Фронт барацьбы вакол наступстваў крызісу, каталізаванага каранавірусам, разгортваецца гэтак жа, як у 2008 годзе вакол эмісіі і "залівання" эканомік грашыма. Але накірунак і парадак рэалізаваных мер у дадзеным выпадку маюць істотнае адрозненне ад крызісаў мінулых гадоў.
Глабальныя шокі
Памер удару ацэньваецца эканамістамі больш, чым у любога крызісу за апошнія 20 гадоў. Ён будзе больш як па маштабах эканамічных наступстваў, так і па разнастайнасці сваіх праяў. Гаворка ідзе не толькі аб эканамічных наступствах, але і аб наступствах, звязаных са здароўем і новымі патэрнамі сацыяльных паводзін. Уплыў на эканамічны эфект з боку зніжэння сацыяльнага капіталу можа быць нават больш за прамыя эканамічныя страты ад закрыцця вытворчасцей і разрыву ланцужкоў.
У сувязі з гэтым цэнтральныя банкі краін, валюты якіх уваходзяць у кошык рэзервовых, прыступілі да маштабнай рэалізацыі колькаснага змякчэння. ЗША выдаткуюць 2 трыльёны долараў на пераадоленне наступстваў каранавіруса, у тым ліку выплацяць больш за 1 тысячу долараў кожнаму грамадзяніну з даходамі да 75 тысяч долараў і яшчэ па 500 долараў на кожнае дзіця ў сям’і. У выніку сярэдняя амерыканская сям’я атрымае каля 4 тысяч долараў. Астатнія сродкі пойдуць на дапамогу малому і сярэдняму бізнесу. Укладанні ў эканоміку ўжо параўноўваюць з уліваннямі часоў вайны. Еўропа таксама пацвердзіла прыхільнасць да любых мер фінансавага і фіскальнага стымулявання. Але праблема ў тым, што сярэдні ўзровень ставак ужо рухаецца да нуля, а дынаміка па зніжэнні пазыковай нагрузкі і актывізацыі эканамічнага росту досыць далёкая ад станоўчых значэнняў.
Істотнае адрозненне дадзенага крызісу ад 2008 года ў тым, што тады быў шок з боку сукупнага попыту, калі ў эканоміцы аказалася недастатковая колькасць плацежаздольных інвестараў і спажыўцоў. Сёння галоўны шок ідзе з боку прапановы.
Гандаль, перакрыты з Кітаем, парушыў большасць вытворча-эканамічных ланцужкоў і галін.
Дапамога попыту або "раздача кэшу" хатнім гаспадаркам можа вырашыць праблему толькі часткова, паколькі пры ўмове каранціну і абмежавання ўзаемадзеянняў людзі, нават пры наяўнасці грошай, не будуць траціць на пэўны пералік тавараў і паслуг. Менавіта таму сёння мэтазгодная падтрымка прапановы, якая ў адрозненне ад стымулявання толькі сістэмаўтваральных кампаній 2008 года з’яўляецца "дывановай".
Характэрна, што ў адрозненне ад папярэдняга крызісу эмісія ў 2 трыльёны долараў была накіравана не праз банкаўскія структуры і крэдытны мультыплікатар, а па мэтавых каналах фінансавання. Ручное рэгуляванне, якое вызначае, хто і колькі атрымае, кажа пра тое, што ва ўрадаў, якія займаюцца эмісіяй, ёсць інфармацыя, дзе патрэбныя сродкі тут і цяпер і які эканамічны эфект яны могуць прынесці.
Перагляд ролі банкаў
Аб’ём сродкаў, накіраваных такім чынам, кажа не проста аб новай фінансавай практыцы рэгулявання крызісных з’яў, але, хутчэй, аб пачатку перагляду ролі банкаў у крэдытна-грашовай сістэме. На першы план у развітых паслякрызісных эканоміках выйдуць фінтэхкампаніі, чаму спрыяе лічбавізацыя ў форме росту долі безнаяўных разлікаў і замацавання вядучай ролі платформавай эканомікі. Найбуйнейшая кампанія ў сферы фінансавых паслуг сёння – кітайская Ant Financial з больш як 1 млрд карыстальнікаў і без адзінага філіяла. Усяго 10 гадоў таму гэта была Citigroup з 200 млн кліентаў. Палова фінансавых транзакцый у свеце сёння ўжо адбываецца па-за банкаўскай сістэмай.
Спецыфіка эканамічных мер, што прымаюцца высакаразвітымі краінамі, выклікана тым, што крыніцай сусветнай ліквіднасці з’яўляецца Федэральная рэзервовая сістэма ЗША, якая працуе ва ўзаемадзеянні з такімі буйнымі банкаўскімі картэлямі, як Bank of America, JP Morgan Chase, Citigroup, Wells Fargo. Яны, у сваю чаргу, валодаюць чатырма нафтавымі кітамі: Exxon Mobile, Shell, BP, Chevron. Вялікая банкаўская чацвёрка ў тандэме з Deutsche Bank, BNP, Barclays і іншымі еўрапейскімі банкамі знаходзіцца таксама ў спісах уладальнікаў топ-10 кампаній і трымальнікаў практычна ўсіх кампаній, якія ўваходзяць у Fortune Global 500. Гэта дазваляе дастаткова эфектыўна кіраваць эканамічнымі крызісамі з пункту гледжання кампенсацыі страт у адных сектарах за кошт іншых, а таксама пераразмяркоўваць эканамічныя каштоўнасці шэрагу краін за кошт іх высокай ступені залежнасці ад глабальных рынкаў і ланцужкоў стварэння кошту.
Залежнасць паміж кіруючай сістэмай і кіраванай тлумачыць практыку дыяметральна процілеглых эканамічных мер на фоне крызісу. Да прыкладу, зніжэнне стаўкі рэфінансавання і патанненне ўсіх крэдытных прадуктаў амерыканскіх і еўрапейскіх банкаў адбываюцца на фоне процілеглых мер фінансавага рэгулявання ў трэціх краінах.
Перацяканне каштоўнасцей
У дадзеным выпадку розніца паміж кіруючай і кіраванай сістэмамі заключаецца ў тым, што "лішнія" грошы першай не імкнуцца сысці ў крызісныя моманты ў "валюту-прытулак", яны ўжо з’яўляюцца падобнай валютай, высокі попыт на якую падтрымліваецца праз нафтавай сектар і найбуйнейшыя кампаніі, якія ўваходзяць у Fortune Global 500, а таксама найбуйнейшыя рэйтынгавыя агенцтвы тыпу Moody’s і глабальныя СМІ, якія ствараюць абалонку даверу як галоўны фактар унутранага кошту фіятнай валюты. Сітуацыі, калі рэалізуецца сыход ад "валюты-прытулку" ў такія нязменна каштоўныя тавары, як золата, характэрныя для вельмі высокай ступені нявызначанасці і суправаджаюцца, як правіла, стратай часткі даходаў.
Краіны кіраванай сістэмы, наадварот, заўсёды спрабуюць зафіксаваць любыя "лішнія" грошы ў нейкай іншай больш стабільнай валюце, тым самым нагружаючы фінансавую сістэму сваёй краіны, зваротнай рэакцыяй якой з’яўляецца павышэнне ставак і падаражэнне грошай. У гэтых умовах краіна мае вельмі вузкі калідор магчымасцей для выхаду з крызісу. І можа здацца, што розныя прынцыпы фінансавай дыеты, скарачэнне выдаткаў за кошт падаражэння грошай, практыка розных ільгот і рэструктурызацыі даўгоў для падтрымкі ўнутранага попыту дапамогуць падтрымаць статус-кво і ўтрымаць эканоміку ад абвалу. Але далей ва ўмовах крызісу дадзеная практыка прыводзіць толькі да пагаршэння сітуацыі і "перацякання" каштоўнасці ў бок цэнтра ліквіднасці кіруючай сістэмы. У сучаснай эканоміцы кіравання эканамічнымі крызісамі дадзеныя меры адносяць да хваравітых дэфляцыйных мер, што вядуць да даўгавых калапсаў і чарады некантраляваных дэфолтаў.
Калі раней асноўным прынцыпам для кіруючай і кіраванай сістэм быў "мы ўсе ў адной лодцы", то зараз дэзінтэграцыйныя тэндэнцыі на хвалі гандлёвых войн і карантынаў усталёўваюць новы прынцып "кожны сам за сябе". Цяпер з прычыны зачынення і сегрэгавання глабальных фінансавых рынкаў даступнасць імпарту і валюты значна ўпадзе.
Гаворка ідзе аб плаўным пераходзе ад гандлёвых і валютных войн да абмежаванняў на вывад капіталу з развітых краін, узмацненні жорсткасці валютнага рэгулявання і практыцы канфіскацый у выпадку парушэння названых правілаў.
З высокай верагоднасцю гэта адбудзецца, і пытанне толькі ў тым, ці будзе абвал глабальных рынкаў катастрафічным для Беларусі альбо ён будзе скампенсаваны ўстойлівай да знешніх умоў унутранай сістэмай.
Змякчэнне ўдару
Узнікае пытанне, ці могуць краіны, валюты якіх не з’яўляюцца рэзервовымі, у мэтах дасягнення ўстойлівасці прытрымлівацца рэцэпту колькаснага змякчэння пры рэалізацыі сваёй палітыкі стымулявання? Пакуль стаўкі працэнтаў ніжэй за тэмпы эканамічнага росту і інфляцыі, займаць на рынку для ліквідацыі наступстваў крызісу для краін-эмітэнтаў рэзервовых валют аказваецца магчымым. Важна тое, што дадзеная мера з’яўляецца пазыкай, якая ў будучыні моцна павялічыць памер дзяржаўнага доўгу, стаўкі працэнтаў і бюджэтны дэфіцыт.
Як правіла, мы чуем, што меры колькаснага змякчэння ў цэлым правільныя, незалежна ад краіны, якая іх прымяняе. Важны толькі памер уліванняў, суразмерны аб’ёму эканомікі краіны-эмітэнта. Але на справе аказваецца адваротнае, паколькі любыя дадатковыя ўліванні звыш тых грошай, якія круцяцца ў падатковым (R) і абменным (V) цыклах, павышаюць попыт на "валюту-прытулак" краіны кіруючай сістэмы. Прычым калі стымулявальныя выплаты ідуць на падтрымку попыту, як звычайна прапануецца, і гэтыя выплаты будуць перавышаць значэнне аб’ёму неабходнага спажывання, хуткасць кансервацыі дадзеных сродкаў у замежнай валюце істотна ўзрасце і досыць хутка прывядзе да інфляцыі.
Для падтрымкі статус-кво і згладжвання наступстваў крызісу мэтазгоднымі ўяўляюцца мэтавыя выплаты ў памеры ўсталяванага спажывецкага кошыку. Пераважны спосаб для гэтых выплат у кантэксце беларускіх рэалій на кароткатэрміновую перспектыву бачыцца не як базавы безумоўны даход, а хутчэй як гарантыя безумоўнага працоўнага месца.
Сёння адбываецца прыкметны рост папулярнасці скандынаўскай мадэлі і свайго кшталту вялікага кэйнсіянскага зруху на фоне паглыблення няроўнасці ў вядучых краінах.
Грамадзяне гэтых краін усё больш выступаюць за нацыяналізацыю ключавых сістэмаўтваральных прадпрыемстваў і галін (пачынаючы з фармацэўтычнай галіны і галіны вытворчасці медыцынскага абсталявання), павелічэнне аб’ёму сацыяльных паслуг і гарантый.
На гэтым фоне характэрна тое, што Беларусь з’яўляецца краінай, якая мае немалую практыку сумяшчэння рынкавай эканомікі і сацыяльнай падтрымкі. Ускладняльным фактарам у нас з’яўляюцца адсутнасць уласных матэрыяльных і энергетычных рэсурсаў, высокая энергаёмістасць асноўных вытворчых фондаў, звязаныя з імі высокія амартызацыйныя выдаткі, часам іх фактычнае прастойванне з прычыны павелічэння долі імпарту ў сабекошце высокатэхналагічнай і прыборабудаўнічай прадукцыі. Рашэнне гэтых задач на фоне павышэння макраэканамічнай і рынкавай ліквіднасці беларускай эканомікі можа прывесці не толькі да стабілізацыі сітуацыі, але і да росту нацыянальнай эканомікі.