«Гэта называецца дакладнае трапленне ў нерв сусветнай позвы»
Аналітык Беларускага інстытута стратэгічных даследаванняў Вольга Лазоркіна пра знешнепалітычную актыўнасць Беларусі, клуб яе сяброў, ідэалагічныя асновы эканамічных канфліктаў у гутарцы з аглядальнікам "СГ".
– Вольга Ігараўна, калі падводзіць вынікі года адыходзячага, ці ёсць падстава для аптымізму, ці свет усё ж зрабіў яшчэ адзін крок да глабальнай эскалацыі, а цывілізацыйны разлом паміж Захадам і Усходам, англасаксонствам і славянствам непераадольны?
– У 1945 годзе быў завершаны сусветны ваенны канфлікт, але па-ранейшаму захавалася мноства болевых кропак, якія працягваюць спараджаць рэгіянальныя канфлікты. Мы ацэньвалі сусветны парадак як стабільны і планавалі з рознымі гарызонтамі сваю будучыню. Сёння бачым: ён выдахся, па многіх параметрах вычарпаў сябе. Пандэмія сарвала маскі з тых працэсаў, якія бурлілі ўнутры сусветнага арганізма.
Цывілізацыйныя разломы не адбываюцца спантанна, для іх павінны быць створаны ўмовы. Нас паслядоўна да іх рыхтавалі, замацоўвалі думку пра тое, што сутыкненне непазбежна. Але трэба задаць пытанне, з кім мы маем справу на Захадзе, з філосафамі або прапаленымі дзялкамі? Адказ відавочны. Маштабныя планы па перабудове эканомікі (нашумелы зялёны пераход) патрабуюць велізарных фінансавых укладанняў, эканамічная трансфармацыя Кітая змушае фарсіраваць узмацненне ўласнага прамысловага сектара, асабліва ў частцы высокатэхналагічных вытворчасцяў. Таму грошы – перш за ўсё. А для гэтага патрэбны рэсурсы, пажадана танныя.
Ідэалагічная аснова вельмі важная для чарговай экспрапрыяцыі. Таму на шчыце — барацьба дэмакратый супраць аўтарытарызму, цывілізацыйныя разломы, англасаксы і славяне. У рэальнасці гэта штучна створаныя заходнімі палітычнымі элітамі наратывы, якія грунтуюцца на фантомных болях асобных краін. З глыбінь гісторыі здабываюцца вострыя сюжэты супрацьстаяння, вынішчэнне людзей у перыяд двух войнаў падаецца як барацьба за свабоду.
А наогул, гісторыкі, палітолагі зафіксавалі той момант, калі была зроблена першая спроба падарваць асновы міжнароднай бяспекі? Хто і чаму гэта зрабіў?
- У 1999 годзе наш рэгіён уступіў у новую фазу. 12 сакавіка Польшча, Чэхія і Венгрыя сталі членамі вайскова-палітычнага альянсу-НАТА. Гэта азначала, што, акрамя палітычных рознагалоссяў, на межах нашай краіны ўмацаваўся блок, які робіць стаўку на ваенную моц. А ўжо 24 сакавіка пачалася бамбардзіроўка НАТА Югаславіі. У гістарыяграфіі ЗША яе называлі "высакароднай кавадлай". Пад ударамі заходняга молата былі не толькі сербскія гарады, але і сама Арганізацыя Аб'яднаных Нацый. Першая апрабацыя сіл прайшла ўдала, сёння мы бачым працяг.
Цяперашні прэзідэнт ЗША Байдэн быў самым актыўным удзельнікам гэтых падзей. Яго словы можна лічыць канцэнтратам ідэалогіі калектыўнага Захаду. "Чаму, некаторыя мяне спытаюць, я быў так бязлітасны ў дачыненні да Сербіі? Чаму я такі настойлівы ў непрадастаўленні дапамогі народу Сербіі? Таму што, пакуль яны не зазірнуць у свае сэрцы, яны ніколі не змогуць вылечыць сябе ад балючай веры ў тое, што яны прыгнечаны. І пакуль яны прытрымліваюцца такога погляду, гэты цыкл будзе працягвацца".
– Калі ў клінч уваходзяць звышдзяржавы, доля маленькіх, якія трапілі ў арбіту гэтых канфліктаў, незайздросная. Беларусь і гістарычна, і геаграфічна як раз на вастрыi такога супрацьстаяння. Але мы стаім, чужы бот нашу зямлю не топча. Што тут, у захаванні нашага суверэнітэту, галоўнае?
– Самадастатковасць і пашырэнне партнёрскіх сувязяў. Стабільнасць эканомікі і грамадства напрамую залежыць ад устойлівасці крытычна важнай інфраструктуры. У бягучых умовах важна не толькі прадугледзець і прадухіліць пагрозы дзяржаве, але і стварыць умовы для максімальна хуткай адаптацыі да зменлівага знешняга асяроддзя. Сёння час нестандартных рашэнняў, але на нацыянальнай аснове. Залежнасць у тэхналогіях ад іншых краін адыгрывае сур'ёзную стрымліваючую ролю. Таму многія дзяржавы пераглядаюць свае стратэгіі, робяць упор на чалавечы капітал і інавацыі. Вядома, гэта працяглы працэс, але адцягваць яго пачатак ужо не атрымаецца.
Для сярэдніх і малых краін гэта задача яшчэ больш складаная, так як такога роду трансфармацыя патрабуе значных фінансавых укладанняў. Аднак у свеце заўсёды знойдуцца краіны, якія могуць стаць патэнцыяльнымі партнёрамі. Снежаньскае турнэ Аляксандра ¬¬Лукашэнкi паказала, што наша краіна мае сур'ёзны зачын і відавочныя перспектывы для паспяховага вырашэння задач эканамічнага характару па самых розных напрамках.
– Згадзіцеся, колькі ўсяго і ўсімі гаворана пра сусветную ізаляцыю Беларусі. Але на міжнародным саміце ў ААЭ наш Прэзідэнт – у першым шэрагу сусветных палітыкаў, свабодна мае зносіны са сваімі калегамі, не звяртаючы ніякай увагі на дурнейшыя дэмаршы асобных краін. Дарэчы, тое, што дурняў такіх аказалася толькі трое і ўсе яны нашы суседзі, як можна пракаментаваць?
– Ізаляцыя любой краіны ў бягучых умовах немагчыма. Мы занадта ўгразлі ў рэгіянальным парадку дня. Свет велізарны, і меркаванне нашых суседзяў — гэта кропля ў моры міжнародных праблем. Дэмарш у ААЭ быў дробным, нязначным эпізодам, на які мала хто звярнуў увагу.
Цёплы прыём Прэзідэнта Беларусі на саміце ў Дубаі лёгка тлумачыцца. Перш за ўсё, арганізатары і большасць лідараў разважных краін выдатна ведалі, што прыедзе лідар дзяржавы, які не замарудзіць прапанаваць ініцыятывы. Усе стаміліся ад пустых размоў, якія Захад зрабіў фішкай любога міжнароднага мерапрыемства. Выступ Аляксандра Рыгоравіча адрознівалі шчырасць, сапраўдная зацікаўленасць у сусветных справах і вастрыня ў меркаваннях. І нарэшце, у нашай краіны мноства партнёраў, якія ведаюць і цэняць Беларусь як адказнага члена ўсіх значных міжнародных структур.
– Тэрмін "далёкая дуга" наш Прэзідэнт увёў у абарот некалькі гадоў таму, кажучы аб дыверсіфікацыі паставак харчавання, 30 працэнтаў якога і павінна сыходзіць у краіны Блізкага Усходу. Ці можам мы казаць, што чыста эканамічны аспект цяпер перарос у палітычны, што Беларусь уступае — і калі так, то навошта — у клуб краін глабальнага Поўдня?
– Некалькі гадоў таму гаворка сапраўды ішла больш аб эканамічным аспекце. Але сёння сітуацыя кардынальна змянілася. Усе рэгіёны прыйшлі ў рух, і менавіта палітычны кантэкст заняў прыярытэтныя пазіцыі. Занепакоенасць краін глабальнага Поўдня пастаянна нарастае. Усе выдатна бачаць, што славутыя заходнія правілы штурхаюць сусветную супольнасць у хаос і супрацьстаянне. Дзеля імгненных палітычных выгод руйнуецца лагістыка, выбухаюць інфраструктурныя аб'екты. На гэтым фоне краіны глабальнага Поўдня лічаць неабходным умяшацца і ўзяць сітуацыю пад кантроль.
І калі мы гаворым пра клуб, то гэта супольнасць аднадумцаў, якія разумеюць, што нельга разбурыць існуючую сістэму і выбудаваць на яе аснове новую за кароткі перыяд. Акрамя таго, мноства краін абсалютна не вераць у тое, што існуючая сістэма такая ўжо недасканалая. Гэта яшчэ адна думка, якую нам усімі сіламі спрабуе усяліць Захад, таму што яна перастала быць эфектыўнай у частцы выпампоўвання рэсурсаў і палітычнага падпарадкавання.
Беларусь і сусветная большасць не маюць намеру адмаўляцца ад сістэмы ААН ва ўгоду Захаду. Яна з'яўляецца не іх вотчынай, а вынікам агульнай тытанічнай працы. Таму мы пастараемся захаваць самыя важныя яе інструменты.
– Працягваючы думку аб Усходзе. Вы лепш за мяне ведаеце, як важныя тут не словы, а жэсты і сэнсы. Я аб тым, што падчас візіту на самiт нашага Прэзідэнта, а не Штайнмаера, сустракае прама ля трапа самалёта адзін з лідараў краіны, што перамовы з ім кіраўнік ААЭ правёў у сямейным фармаце. Пра што гэта кажа і як гэта расшыфроўваць?
– Беларусь зрабіла вельмі многае для таго, каб мець такія вынікі. У ААЭ і рэгіёне ў цэлым наша краіна не пачатковец, а партнёр з устойлівай дзелавой рэпутацыяй. І вядома ж, асабістая сімпатыя ў адносінах паміж лідэрамі гуляе вельмі значную ролю. Але для гэтага трэба супадзенне поглядаў, разуменне інтарэсаў партнёра, уменне паважаць і падзяляць пункт гледжання, адрозны ад уласнага.
Прадстаўнікі ж Захаду маюць адну фатальную для іх праблему: яны перакананыя, што іх меркі самыя правільныя. Нарцысізм і высакамернасць вылечваюцца як раз знакавым чаканнем сустрэчы ў самалёце.
– І яшчэ на тэму Усходу, але ўжо Далёкага, а дакладней, Кітая. Хачу зразумець, чым лідэру неабсяжнай, скажам так, імперыі, Кітаю, так цікавы лідэр рэгіянальнай дзяржавы, што ён вядзе з ім перамовы цэлых чатыры гадзіны замест запланаванай адной? Так, Сі Цзіньпіна і Аляксандра Лукашэнка звязваюць даўнія повязі сяброўства, але, як кажуць, час – грошы…
– Кітай, несумненна, вялікая дзяржава, несупастаўная па рэсурсах з Беларуссю. Між тым мы забываемся пра тое, якую вялікую працу прыклалі кітайцы, каб дасягнуць такіх вышынь. Гэта і радніць нас з Кітаем – працаздольнасць і ўпартасць у любых абставінах.
Гістарычна нашы краіны прайшлі найскладанейшы шлях. Кітай і Беларусь заплацілі высокую цану за незалежнасць і магчымасць будаваць нацыянальныя дзяржавы. Гэта вельмі важна, што кітайскі лідэр вядомы як чалавек, які разумее патрэбы простага кітайца. Яго дзяцінства і юнацтва прайшлі ў простых умовах, без празмернасцяў, але ў імкненні, як у нас кажуць, выбіцца ў людзі.
Таму чатыры гадзіны з пункту гледжання пратаколу – гэта шмат, але жыцця — імгненні. Не так ужо часта сустракаюцца людзі, з якімі можна пагаварыць па душах. Тым больш у лідараў дзяржаў.
І завяршыла гэтую думку я б цытатай Сі Цзіньпіна: "Мы павінны паважаць адзін аднаго і выконваць прынцып роўнасці ў двухбаковых адносінах, паважаць суверэнітэт і тэрытарыяльную цэласнасць адзін аднаго, а таксама абраны кожным бокам шлях развіцця". Гэта і ёсць наша формула ўзаемаразумення, простая і зразумелая ўсім.
– Выпадковы гэты збег абставінаў або так планавалася, але атрымалася так, што наш лідар год 2023 й адкрываў Афрыкай, здзейсніўшы ў студзені дзяржаўны візіт у Зімбабвэ, і закрывае яго Афрыкай, нядаўна скончыўшы вялікае турнэ па краінах кантынента. І гэта ў Афрыцы, Вольга Ігараўна, для якой белы чалавек і дагэтуль застаецца ўвасабленнем зла, Аляксандра ¬¬Лукашэнка называюць братам і сябрам і гатовыя да самага шырокага і маштабнага супрацоўніцтва. Гэта чаму?
– Гэта называецца дакладнае трапленне ў нерв сусветнай позвы. Менавіта ў гэтых рэгіёнах фармуецца шматбаковасць, пра якую мы так шмат гаворым. У нетрах Афрыкі, Блізкага Усходу, Лацінскай Амерыкі ідзе пошук контураў новай светабудовы. Беларусь сёння ў самай гушчы падзей, якія перавернуць старонку гісторыі.
Для таго каб выбудаваць сістэму ААН, спатрэбіліся дзве сусветныя вайны. І тых, хто разумее, што нельга дапусціць паўтарэння, становіцца з кожным днём усё больш. Беларусь, па сутнасці, прапануе разумныя меры ў процівагу разумным санкцыям. Наша задача – стварыць такія механізмы, якія дазволяць правесці якасную працу над памылкамі, забяспечыць стабільную будучыню для нашых нашчадкаў.
Партнёры Беларусі на розных кантынентах бачаць, што ў нас ёсць не толькі ідэі, але і рашучасць узяць на сябе адказнасць за іх рэалізацыю. Таму гатоўнасць да шырокамаштабнага дыялогу – гэта канцэнтрат ацэнкі нашых намаганняў.
– Па выніках нашай размовы я б зрабіў такую выснову: свет вялікі і Беларусі ў гэтым свеце месца ёсць, свой «пачэсны пасад між народамі» яна займае па праву, яе голас на карысць міру, добрасуседства, усеагульнай павагі гучыць упэўнена і гучна. Але як вы думаеце, ці прыйдзе час, калі тых, хто чуе, стане больш, чым глухіх, і менавіта першыя будуць вырашаць лёсы свету?
– Беларусь заўсёды была годным членам сусветнай супольнасці. Ніякія інфармацыйныя кампаніі не змогуць знішчыць нашу рэпутацыю самага міралюбнага народа. Час тых, хто чуе, прыйдзе, гэта непазбежна. Але нашы контрпартнёры знаходзяцца ў палоне ўласных амбіцый і ўсёдазволенасці. Таму прыйдзецца павазіцца. Мы справімся, у нас вялікі вопыт, глабальнае бачанне, нацэленасць на будучыню і сусветную большасць.
– Дзякуй, Вольга Ігараўна, за цікавую размову, спадзяюся, у наступным годзе мы яе працягнем. З Новым Годам вас!
– Дзякуй, "Сельскай газеце" – верных чытачоў і творчых поспехаў.