Большасць каментатараў з экспертнай і медыйнай сферы сыходзяцца ў меркаванні, што 25-ы саміт ШАС, які адбыўся 31 жніўня — 1 верасня, пацвердзіў імкненне Кітая паступова ператварыць арганізацыю ў сапраўдны цэнтр цяжару еўразійскай дыпламатыі, шматпалярнасці і тэхналогій. Такое меркаванне карэспандэнту БЕЛТА выказаў аналітык Беларускага інстытута стратэгічных даследаванняў (БІСД), кіраўнік Цэнтра даследаванняў ШАС і БРІКС Юрый Ярмалінскі.
«Фармат, маштабы і інфармацыйнае суправаджэнне мерапрыемства, а таксама новая ініцыятыва па глабальным кіраванні (у дадатак да больш ранніх — развіцця, бяспекі і цывілізацыі) адлюстроўваюць устойлівае намер Пекіна паслядоўна ўзмацняць ролю ШАС у міжнароднай палітыцы, у тым ліку як процівагу заходнім інстытутам», — адзначыў Юрый Ярмалінскі.
Аналітык указаў, што Індыя падчас саміту прадэманстравала прагматызм і стратэгічную аўтаномію: удзел у форуме арганічна спалучыўся з пошукам гарантый і новых магчымасцей у сферах бяспекі і эканомікі ў адносінах з Кітаем. «Прапанова прэм’ер-міністра Нарэндры Модзі стварыць «Форум дыялогу цывілізацый» падкрэслівае паслядоўную прыхільнасць Нью-Дэлі канцэпцыі «мяккай сілы», — сказаў ён. — Падабенства гэтай ідэі з кітайскай ініцыятывай глабальнай цывілізацыі перадае настрой на канструктыўны дыялог і далейшую нармалізацыю адносін з усходнім суседам. Пры гэтым выразна акрэслены «чырвоныя лініі» — тэрытарыяльная цэласнасць і сувэрэнітэт, адносіны з Пакістанам. Варта адзначыць, што ўдзел Індыі робіць ШАС больш інклюзіўнай пляцоўкай і змяншае рызыкі аднабаковага дамінавання».
У той жа час узаемадзеянне гэтых дзвюх краін, як і раней, аб’ектыўна чаргуецца з канкурэнцыяй і суперніцтвам у рэгіёне. Існуюць разыходжанні ў нацыянальных прыярытэтах і інтарэсах. Саміт забяспечыў Нью-Дэлі і Пекіну камфортную пляцоўку для перазагрузкі адносін і паляпшэння клімату стратэгічнага даверу, але не зняў фундаментальных супярэчнасцей, перакананы Ярмалінскі.
Акрамя таго, дзяржавы Цэнтральнай Азіі (асабліва Казахстан) бачаць у ШАС крыніцу інвестыцый і зручную каардынацыйную платформу. Таму яны падтрымліваюць і ініцыююць стварэнне тэматычных цэнтраў па бяспецы, водных рэсурсах, штучным інтэлекце. «Пры гэтым краіны рэгіёну дзейнічаюць прагматычна і асцярожна: шукаюць найперш рэальную эканамічную выгаду, імкнуцца ўзмацняць сваю ролю ў еўразійскай палітыцы, у тым ліку праз балансаванне інтарэсаў з іншымі цэнтрамі сілы па-за межамі арганізацыі», — падкрэсліў аналітык.
Ён таксама дадаў, што поўнамаштабная інстытуцыянальная перабудова ШАС пакуль сутыкаецца з шэрагам абмежаванняў. Практычная рэалізацыя прынятых стратэгічных дакументаў (Стратэгія-2035, дарожныя карты па штучным інтэлекце, стварэнні Банка развіцця, цэнтраў бяспекі) патрабуе фінансавых рэсурсаў, прававых механізмаў, адзінай плацежнай інфраструктуры, а таксама ўстойлівага палітычнага кансенсусу паміж краінамі-членамі.
«Эканамічная канструкцыя ШАС усё яшчэ знаходзіцца ў зоне санкцыйных рызык. Гэта асабліва крытычна для праектаў, якія патрабуюць міжнароднага фінансавання. Для падсанкцыйных дзяржаў сяброўства ў ШАС забяспечвае “палітычны парасон”, але не гарантуе аўтаматычнага доступу да капіталу і тэхналогій, што ставіць на парадак дня пытанне стварэння ўнутранай сістэмы іх трансферу ў межах самой арганізацыі. Хоць працэс дэдаларызацыі і разлікаў у нацыянальных валютах паступова прасоўваецца, без адзінай шматпалярнай плацежнай сістэмы эфект будзе фрагментаваны», — адзначыў Юрый Ярмалінскі.
Такім чынам, паводле аналітыка, 25-ы саміт ШАС у Цяньцзіні замацаваў палітычны і сімвалічны статус арганізацыі як важнага полюса і шматбаковага форуму еўразійскай дыпламатыі, пляцоўкі для прасоўвання альтэрнатыўных мадэляў глабальнага кіравання і надаў імпульс пашырэнню шматбаковай павесткі. «Аднак рэальныя эканамічныя і інстытуцыйныя навіны будуць буксаваць да таго часу, пакуль не з’явяцца наднацыянальныя механізмы фінансавання, шматбаковыя флагманскія праекты, адзіная плацежная інфраструктура і больш высокі ўзровень узаемнага даверу», — падкрэсліў эксперт.
На падставе гэтых высноў, а таксама ўласнага ўспрымання вынікаў саміту, аналітык прапанаваў тры магчымыя сцэнарыi развіцця ШАС. Першы — кансерватыўны. Ён магчымы ў кароткатэрміновай перспектыве. Сцэнарый прадугледжвае, што ШАС пакуль застанецца пераважна дыялогавай і каардынацыйнай шматбаковай пляцоўкай, зручным месцам для параўнання пазіцый па двухбаковых напрамках. У межах арганізацыі будзе дадзены старт асобным сумесным праектам, аднак хуткага стварэння плацежна-фінансавай архітэктуры не адбудзецца.
Другі магчымы сцэнарый — прагматычна-ўмераны. Ён выглядае рэалістычным у сярэднетэрміновай перспектыве. «Дадзены сцэнарый грунтуецца на меркаваннi, што Банк развіцця пачне часткова функцыянаваць, што будзе стымуляваць з’яўленне новых сумесных інфраструктурных праектаў, перш за ўсё у Цэнтральнай Азіі як геаграфічным ядры ШАС. На аснове кансенсусу ключавых краін-членаў будзе запушчаны механізм іх фінансавання, галоўным чынам пры ўдзеле Кітая і Расіі», — адзначыў аналітык.
Трэці — амбіцыйна-трансфармацыйны сцэнар мае нізкую верагоднасць без геапалітычных зрухаў. «ШАС ператвараецца ў эфектыўную альтэрнатыву заходнім фінансавым інстытутам: Банк развіцця дзейнічае эфектыўна з выразнымі правіламі фінансавання і прыцягнення капіталу, функцыянуе шматбаковы плацежны механізм у нацыянальных валютах, адбываецца цесная каардынацыя тэхналагічнага супрацоўніцтва. Ступень супярэчнасцей паміж буйнымі краінамі-ўдзельніцамі зніжаецца да аптымальнага ўзроўню. З’яўляюцца двухбаковыя пагадненні і праекты паміж Індыяй, Кітаем і Расіяй у сферах фінансаў, гандлю, лагістыкі і бяспекі, якія інтэгруюцца ў арганізацыйную рамку ШАС. У выніку істотна ўзмацняецца інстытуцыйная моц і ўплыў арганізацыі ў Еўразіі і свеце ў цэлым (пры ключавой ролі Кітая), прапануюцца альтэрнатыўныя мадэлі развіцця і трансферу тэхналогій, ствараюцца сумесныя цэнтры R&D (даследаванняў i распрацовак). Павышаецца ўзровень і глыбіня ваенна-палітычнай каардынацыі, фарміруюцца рэальна функцыянальныя энергетычныя і лагістычныя ланцужкі па-за заходнімі разрывамі», — апісаў гэты сцэнарый Юрый Ярмалінскі.
«Які з гэтых выключна экспертных сцэнарыяў апынецца найбольш рэалістычным і жыццяздольным, пакажа час. Адзначаныя вузкія месцы — гэта, безумоўна, праблемы росту. З гістарычнай перспектывы 25 гадоў (юбілей ШАС, які мы адзначым у 2026 годзе) для міжнароднай арганізацыі новага тыпу — толькі пачатак доўгага шляху. Неабходна працягваць умацоўваць еўразійскую сувязь, або «шанхайскі дух», калі казаць у тэрмінах Хартыі ШАС. У прыкладным кантэксце галоўнай задачай для ўсіх нас застаецца выкананне палажэнняў «Стратэгіі ўдзелу Рэспублікі Беларусь у Шанхайскай арганізацыі супрацоўніцтва», зацверджанай кіраўніком дзяржавы ў пачатку 2025 года», — рэзюмаваў аналітык.