Пра важныя маркеры развіцця краіны разважаюць аналітыкі Беларускага інстытута стратэгічных даследаванняў Аляксей Быкаў, доктар эканамічных навук, прафесар, загадчык кафедры эканомікі і кіравання Беларускага дзяржаўнага эканамічнага ўніверсітэта, і Ірына Іваноўская, кандыдат эканамічных навук, дацэнт.
Поспехі беларускай эканомікі за апошнія некалькі месяцаў бясспрэчныя: растуць УВП, прамвытворчасць, экспарт, інвестыцыі, даходы насельніцтва, рознічны і аптовы таваразвароты. Добрая знешняя кан’юнктура і мяккая манетарная палітыка зрабілі сваю справу.
Але наколькі ўстойлівы дабрабыт? Багацце грошай, якія цыркулююць у краіне (статыстыка Нацбанка пацвярджае істотны рост грашовай масы), павышае рызыкі раскручвання інфляцыйнай спіралі. Ці ёсць перадумовы?
Даведачна
Перагрэвам эканомікі можна абазначыць сітуацыю, калі вытворчыя магутнасці краіны не здольны задаволіць узрослы попыт на тавары і паслугі. Попыт перавышае прапанову і назіраецца практычна поўная занятасць. Звычайна перагрэў суправаджаецца высокімі (значна вышэй сярэдніх) тэмпамі росту таварных рынкаў, і абавязкова, умеранай або нізкай цаной крэдытных грошай.
Перагрэў не адбываецца раптам, эфект можа назапашвацца месяцамі або гадамі. Часцей за ўсё «пераграваюцца» асобныя сегменты. Індыкатары – быстры рост заработнай платы, які апярэджвае інфляцыю, зніжэнне ўзроўню беспрацоўя, блізкая да максімальнай загрузкі вытворчых магутнасцей, нізкая дынаміка прадуктыўнасці працы, усплёск цэн на рынках жылля, аўтатранспарту, унутранага турызму. Умовы і індыкатары перагрэву будуць рознымі для розных па памеры і ўзроўню адкрытасці дзяржаў.
Ці ёсць некаторыя паралелі працэсаў, якія адбываюцца сёння, і падабенства знешніх умоў? Давайце разбірацца.
Адкладзены попыт
Ітак, з сакавіка 2023-га беларуская эканоміка пачала расці, і ўжо з красавіка паявіўся знешнегандлёвы таварны дэфіцыт, што бачна з дадзеных Белстата. Лагічна выказаць здагадку: прычынай эканамічнага росту, роўна як і знешнегандлёвага дэфіцыту, стала стымуляванне ўнутранага попыту.
Для праверкі гэтай гіпотэзы разгледзім дынаміку шэрагу паказчыкаў са жніўня 2022-га па чэрвень 2023-га. Індэкс прыросту УВП упершыню выйшаў на станоўчыя значэнні ў сакавіку 2023 года і дасягнуў 7% да чэрвеня. Драйверамі сталі ўнутраны і знешні попыт, прычым апошні ў большай ступені. Станоўчая дынаміка беларускага экспарту ў сакавіку дасягнула 37%, у наступныя месяцы – 17% і 11%.
Узрослыя экспартныя даходы пасля былі пераразмеркаваны між сектарамі эканомікі і накіраваны на павелічэнне спажывецкага і інвестыцыйнага попыту на ўнутраным рынку, але асаблівасць гэтых працэсаў – іх натуральная прырода, якая не стала вынікам стымулюючай палітыкі.
З аднаго боку, прыгожую ўзыходзячую дынаміку прадвызначыў эфект «нізкай базы». Менавіта ў сакавіку 2022 года пасля ўвядзення санкцый экспарт знізіўся найбольш істотна ў параўнанні з папярэднім месяцам. Пагэтаму ў сакавіку гэтага года, пасля адаптацыі эканомікі да санкцый, і рост аказаўся значным. Але экспарт павялічыўся і ў абсалютным выражэнні: калі ў дасанкцыйны перыяд за студзень 2022 года Беларусь экспартавала тавараў і паслуг на 4 млрд. даляраў ЗША, то ў сакавіку 2023 года – на 4,3 млрд. Вынік адаптацыі эканомікі да санкцыйных абмежаванняў уяўляецца першапрычынай росту УВП.
Але як расцэньваць паяўленне знешнегандлёвага дэфіцыту? Ці можа ён быць прыкметай празмернага стымулявання попыту? На стымуляванне ўскосна могуць указваць высокія індэксы росту грашовай масы, інфляцыі, а таксама адносна стабільны курс рубля.
Сапраўды, грашовая маса ў раглядаемым перыядзе павялічылася на 20-30% да аналагічнага перыяду мінулага года. Прычынай стаў як рост рублёвага таваразвароту ў выніку павелічэння нацэнак імпарцёраў і гандлёвых прадпрыемстваў, так і імпарт інфляцыі. Практычна ва ўсіх суседзяў Беларусі яна была і застаецца на ўзроўні 20%. У Беларусі ж назіраецца запавольванне інфляцыі з 17% да 3%.
Таксама не бачна прыкмет штучнага стрымлівання курсу даляра, які ў ліпені ўжо перавысіў адзнаку ў 3 BYN/USD. З сакавіка 2023-га індэкс курсу даляра апярэджвае індэкс росту рублёвай грашовай масы, што сведчыць аб пераважна знешніх прычынах дэвальвацыі. Больш верагодна, што знешнегандлёвы дэфіцыт стаў следствам рэалізацыі адкладзенага попыту на імпарт вясной 2023 года ў выніку паступовага пашырэння асартыменту імпартных тавараў.
Перспектывы курсу даляра ў Беларусі вызначаюцца галоўным чынам курсам расійскага рубля да даляра, і не выключана далейшая яго дэвальвацыя праз знешнія фактары. Гэта ў пэўныя моманты можа запаволіць рост нашага УВП, паменшыць тэмпы росту экспарту і імпарту, стабілізаваць знешнегандлёвае сальда і некалькі паскорыць інфляцыю, але не з’яўляецца прыкметай або следствам перагрэву эканомікі.
Што з іншымі індыкатарамі?
Перагрэў эканомікі пачынаецца, калі выкарыстаны фактычна ўсе працоўныя рэсурсы, якія маюцца, а сукупны попыт працягвае павялічвацца. Узровень беспрацоўя ў Беларусі, як і колькасць занятых у эканоміцы, устойліва зніжаюцца. У другім квартале 2023 года ў адпаведнасці з метадалогіяй Міжнароднай арганізацыі працы ўзровень беспрацоўя 3,4%. Для параўнання: у другім квартале 2022-га – 3,7%, 2021-га – 4%, 2020-га – 4,2%.
Невысокае беспрацоўе ў сукупнасці з устойлівым трэндам скарачэння колькасці занятых можа ўказваць на тое, што мы ўжо знаходзімся на мяжы сваіх патэнцыяльных магчымасцей. І менавіта рынак працы можа стаць ключавым абмежаваннем доўгатэрміновага росту.
Рынак працы ў лічбах
У эканоміцы Беларусі ў чэрвені 2023 года было занята 4, 148 млн.чалавек. У параўнанні з чэрвенем 2022 года колькасць занятых паменшылася на 60,5 тыс., да мая 2021-га – на 119,5 тыс. За тры гады з мая 2020-га колькасць занятых паменшылася на 152,7 тыс. чалавек.
З другога боку, адток працоўных рэсурсаў з эканомікі можа быць звязаны з перавышэннем прапановы працы над попытам на ўнутраным рынку (напрыклад, ІТ-сектар). Гэта ў сукупнасці з няпоўнай загрузкай, якая павялічваецца, вытворчых магутнасцей, указвае на адсутнасць перагрэву.
На павелічэнне сукупнага попыту станоўчы ўплыў аказвае рост спажывецкіх расходаў, стымулюемы павышэннем заработнай платы. У Беларусі намінальная налічаная сярэдняя заработная плата па выніках першага паўгоддзя склала 1796,3 рубля. У чэрвені дасягнула 1927,1 рубля супраць 1861,1 у маі і 1795,9 у красавіку, што сведчыць пра захаванне дынамікі. У рэальным выражэнні заработкі выраслі на 7,4 %, у тым ліку ў чэрвені на 15,2%. І гэты рост зарплат адбываецца на фоне зніжэння інфляцыі. У чэрвені яе гадавы ўзровень 2,9% (у маі- 3,7%).
Павелічэнне зарплаты станоўча адбіваецца на дынаміцы рознічнага таваразвароту, які вырас па выніках першага паўгоддзя на 4,6%. Станоўчы вынік паказаў і аптовы таваразварот – плюс больш чым 5%. Пашырэнне спажывецкага попыту, хутчэй за ўсё, будзе фарміраваць інфляцыйны ціск у будучым, але з’яўляецца прыкметай аднаўлення, а не маркерам перагрэву. Яшчэ адзін з магчымых сімптомаў перагрэву – пераінвеставанне ў асноўны капітал.
Рост інвестыцый у нас прыкметна паскорыўся - 7,2% за студзень-чэрвень у гадавым выражэнні пасля 2,5% за студзень-май і 26,3% да чэрвеня 2022-га.. Пры гэтым узровень інвестыцый у першым паўгоддзі 2023 года склаў толькі 81,4% ад адпаведнага значэння першага паўгоддзя 2019 года. Можна зрабіць вывад, што ў інвестыцыйнай сферы Беларусі таксама адбываецца аднаўленне, якое яшчэ не завершана. Гэта значыць, што і ў гэтым сектары маркераў перагрэву няма.
А што з жыллём?
Перагрэў – гэта следства дысбаланса, які ўзмацняецца, між попытам і прапановай. Прыклад, які ілюструе гэты працэс, - усплеск цэн на рынку жылля. Па дадзеных Нацыянальнага кадастравага агенцтва, 2022 год стаў рэкордным за ўсю гісторыю назіранняў па колькасці здзелак куплі-продажу кватэр. Змяненне сярэдняга кошту квадратнага метра агульнай плошчы жылля ў 2022 годзе ў параўнанні з 2021-м – 3,5% (годам раней- 4,6%).
За першае паўгоддзе 2023 года колькасць здзелак з нерухомасцю ў абласных цэнтрах 69% (у Мінску - 48%) ад узроўню 2022 года. За другі квартал 2023 года прададзена квадратных метраў на 18% больш аналагічнага перыяду мінулага года, грашовы абарот перавысіў абарот другога квартала 2022 года на 22%.
Рост попыту звязаны са спрыяльнымі ўмовамі крэдытавання і ў бліжэйшыя месяцы трэнд захаваецца. Жыллёвае будаўніцтва за студзень-чэрвень 2023 года на 8% адстае ад мінулагодніх тэмпаў. Але ў планах закладзены рост: у 2023 годзе аб’ём уводу жылля павінен скласці 4,3 млн. кв.м. (у 2022-м пабудавана 4,2 млн). Пагэтаму з высокай доляй верагоднасці ўмацавання дысбаланса між попытам і прапановай на рынку жылля ў бліжэйшыя месяцы назірацца не будзе.
Такім чынам, па нашых ацэнках, у бліжэйшыя некалькі месяцаў беларускай эканоміцы «перагрэў» не пагражае, паколькі мадэль росту, заснаваная на стымуляванні ўнутранага попыту, не вычарпала свае магчымасці. У гэтых умовах мэтазгодна далейшае нарошчванне фактараў вытворчасці, якія маюцца. Стымулюючыя меры манетарнай палітыкі будуць па-ранейшаму эфектыўны і дазволяць стрымліваць інфляцыю ў межах 7-8%. Але рызыкі перагрэву эканомікі, якая хутка адаптуецца да санкцый, безумоўна, існуюць, і важна не прапусціць яго маркеры.
Часопіс «Эканоміка Беларусі»