Высокая доля праблематыкі газавых паставак у ЕС з Расійскай федэрацыі ў СМІ самых розных краін з’яўляецца адлюстраваннем не толькі павелічэння супярэчнасцей паміж імі, але і паралельна кардынальных змен у забеспячэнні энергетычнай бяспекі еўрапейскіх краін. У апошняе дзесяцігоддзе ЕС рухаўся ў двух накірунках у энергетычнай палітыцы: зніжэнне залежнасці ад аднаго пастаўшчыка (Расія) і пашырэнне выкарыстання альтэрнатыўных крыніц энергіі з перспектывай рэалізацыі вялікага «зялёнага пераходу».
Спецыяльная аперацыя Расіі ва Украіне ў значнай ступені садзейнічае паскарэнню гэтых працэсаў, але ніяк не азначае парушэння стратэгічнай лініі ЕС. Намеснік старшыні Еўракамісіі Ф. Цімерманс у адным са сваіх выступленняў адзначыў, што «ЕС трэба спыніць залежнасць як мага хутчэй, прычым значна раней, чым мы прадугледжвалі да гэтай вайны».
Нягледзячы на тое, што медыа пераважна тлумачаць крокі ЕС у энергетычнай сферы як разрыў з Расіяй, такога роду падыход з’яўляецца вельмі спрошчаным. Значна больш інфарматыўным і менш эмацыянальна насычаным з’яўляецца план «REPowerEU», у якім знайшлі адлюстраванне актуальныя тэндэнцыі ў падыходах да вырашэння існуючых праблем і контуры будучай энергетычнай палітыкі Бруселя.
План «REPowerEU» прадугледжвае меры ў трох сферах: дыверсіфікацыя паставак, эканомія энергіі і зялёная энергетыка. Эканомія энерргіі – гэта лагічны тактычны крок, які ляжыць на паверхні, найменш затратны і які дазваляе часткова ўзяць сітуацыю пад кантроль. Прапанова ЕК аб зніжэнні спажывання на 15% для ўсіх краін-членаў ЕС цалкам укладваецца ў яго канцэпцыю. Рэакцыя, якая пайшла ўслед ад розных краін унутры аб’яднання, сведчыць пра тое, што зацверджанне плана азначала яго паэтапную, а не імгненную рэалізацыю. Відавочна, што падзеі ў энергетычным сектары развіваюцца ў настолькі паскораным тэмпе, што рэалізацыя намераў на практыцы патрабуе больш жорсткіх і, што характэрна, цэнтралізаваных падыходаў.
Расія, нягледзячы на жорсткую рыторыку, застаецца ў статусе толькі «ненадзейнага», аднак пастаўшчыка энергарэсурсаў у ЕС. Акрамя таго, у самім ЕС пазіцыі краін у адносінах Расіі далёкія ад адзінства. Разам з тым, распаўсюджаная трактоўка аб разломе ў ЕС з-за Расіі толькі часткова адпавядае рэчаіснасці. Хутчэй гутарка ідзе аб усведамленні таго, што парадыгма ўзаемадзеяння з партнёрамі вычарпала сябе і патрабуе трансфармацыі.
У гэтай сувязі ў павестку дня ЕС цяпер ужо на пастаяннай аснове ўвайшла дыверсіфікацыя. Брусель прыкладае вялікія намаганні ў пошуку новых партнёраў, якія маглі б пастаўляць газ і нафту ў ЕС. Як аказалася, нягледзячы на плацёжаздольнасць, ЕС сутыкаецца з такім ж праблемамі, як і дзяржавы, якія не маюць такой вагі на міжнароднай арэне. Дадзены накірунак з’яўляецца самым праблемным участкам у крызіснай сітуацыі і пагэтаму не так актыўна абмяркоўваецца ў прэсе. Пошук партнёраў, якія змогуць запоўніць праломы ў пастаўках газу, патрабуе выканання некалькіх умоў – забеспячэнне прымальнага кошту, наяўнасць інфраструктуры і, самае галоўнае, якія маюць імідж, адпаведны ментальнай карце ЕС. Як паказала практыка апошніх месяцаў, ні адна з гэтых умоў не можа быць выканана ў кароткатэрміновай перспектыве.
Асаблівую цікавасць уяўляе апошні пункт, ад рашэння якога залежыць будучая мадэль супрацоўніцтва ЕС са знешнімі партнёрамі. Па волі лёсу або злому року, большасць краін, якія валодаюць прыроднымі рэсурсамі, не ўваходзяць у лік дэмакратычных. Больш за тое, маюць сур’ёзныя праблемы з забеспячэннем правоў чалавека – краевугольным пытаннем у стратэгіі партнёрства ЕС. Аднак у бягучых умовах, як аказалася, гэта частка таксама можа быць падвержана перагляду.
Найбольш цікава выглядае фармулёўка, якая прапанавана ў каментарыях да Сумеснага пагаднення аб стратэгічным партнёрстве з краінамі Персідскага заліва (май 2022г.). «Нягледзячы на тое, што праблемы з правамі чалавека застаюцца, шчырыя і адкрытыя адносіны, устаноўленыя паміж ЕС і краінамі Персідскага заліва, саступілі месца развіццю дыялогу па правах чалавека з шэрагам краін, некаторыя з якіх упершыню».
Відавочна, што праблема энергетычнай дыверсіфікацыі намнога глыбей і закранае сферу ідэалагінага мадэлявання ЕС у новых умовах. Акрамя таго, яна напрамую ўключаецца ў супрацьстаянне па лініі дэмакратычных дзяржаў з аўтарытарнымі. Не падлягае сумненню, што ЕС уступае ў перыяд, калі ён будзе вымушаны дзейнічаць пад ціскам знешніх абставін, дыктат якіх будзе толькі нарастаць. Высокая планка патрабаванняў, якая была пастаўлена ў папярэдняе дзесяцігоддзе, запатрабуе выбудоўвання такой мадэлі, якая дазволіць захаваць твар і гонар пры максімальным уліку інтарэсаў партнёраў.
Пакідаць надоўга ў ценю наспяваючую дылему становіцца ўсё складаней, пагэтаму паралельна ў медыа падаграваецца тэма аб тым, што ЕС рашае не ўласныя праблемы, а ў глабальным маштабе.
Такім чынам, ЕС зроблена двайная заяўка – на фарміраванне новай энергетычнай экасістэмы ЕС і трансфармацыю энергетычных сувязей у глабальным маштабе. Ключавымі характарыстыкамі новай энергетычнай мадэлі ЕС стане відавочна пашыраны склад удзельнікаў, пераразмеркаванне доляў паміж пастаўшчыкамі, паэтапнае пашырэнне выкарыстання аднаўляемых крыніц энергіі. Запатрабаванасць і апраўданасць такіх дзеянняў відавочна. Аднак энергетычная дыверсіфікацыя пагражае ператварыцца ў адчувальны ідэалагічны ўчастак, так як ужо выяўляе мультыплікацыйныя эфекты ў самых розных сферах, на ўнутраным і знешнім контурах.
На глабальным узроўні чакаецца стварэнне нейкай энергетычнай кааліцыі з дэмакратызаванымі нафтай, газам, карыснымі выкапнямі і г.д. Між тым у аснове амбіцыёзных планаў глабальнага ўзроўню ляжыць еўропацэнтрычны падыход, які відавочна губляе актуальнасць. Тактычныя крокі, якія прадпрымаюцца Бруселем, маюць адно вельмі слабае месца – яны не змяшчаюць прапановы для партнёраў, а толькі старыя схемы і стэрэатыпы.
Сёння ж склаўся выразны запыт на новую канфігурацыю падыходаў, у межах якой настройкі будуць задавацца не адным карыстальнікам і ў залежнасці ад яго жаданняў, а ўлічваць інтарэсы, месца, ролю і ўклад кожнай дзяржавы ў забеспячэнне стабільнасці і наяўнасць патэнцыялу для выбудоўвання будучыні.
«Газавае пытанне» агаліла і актуалізавала тэму двайных стандартаў, пагардлівасці і стратэгічнай «слепаты» асобных прадстаўнікоў еўрапейскіх эліт. Уваходжанне ў газавы тунэль ідзе паскоранымі тэмпамі, аднак можа скласціся такая сітуацыя, калі абодва выхады могуць аказацца закрытымі.