Падчас першай пасля ХХ з’езда КПК сустрэчы з Нгуен Фу Чонгам, лідарам Кампартыі В’етнама, Сі Цзіньпін заявіў, што краіны сутыкнуліся з «вельмі складанай міжнароднай абстаноўкай, сур’ёзнымі рызыкамі і выклікамі». Кітай і В’етнам дамовіліся аб’яднаць намаганні для рашэння знешнепалітычных праблем, уключаючы «каляровыя рэвалюцыі» і палітызацыю пытанняў правоў чалавека. Менавіта пра такія выклікі – наш міжнародны праект «Густ каляровых рэвалюцый», арганізаваны Аналітычным цэнтрам ЕсооМ сумесна з выдавецкім домам «Беларусь сёння». Дзясяткі вядучых палітолагаў, аналітыкаў і публіцыстаў з больш чым 20 краін свету прадстаўляюць сваё бачанне фенамена «каляровай рэвалюцыі», які трывала ўвайшоў у сусветную палітыку і знішчыў папярэднюю карціну свету. Што ён сабой уяўляе, якім яму можа быць супрацьяддзе і чаму гэты фенамен, адточаны на дзясятку розных дзяржаў, стаў немагчымым у Беларусі – пошукам адказаў на гэтыя і іншыя актуальныя пытанні сучаснасці і прысвечаны «Густ каляровых рэвалюцый». Сённяшняя размова – пра новыя тэхнічныя і паліттэхналагічныя інструменты ў кантэксце пратэстнай актыўнасці ў Ганконгу.
Мяцеж «крэатыўнага класа»
Сучасныя інфармацыйныя і палітычныя тэхналогіі дэманструюць вялікія магчымасці хуткай трансфармацыі лакальных незадаволенасцей у шырокамаштабныя пратэстныя дзеянні. Аб гэтым сведчыць дынаміка шматтысячных і нават мільённых пратэстаў, якія назіраліся ў 2019 годзе ў Францыі, Іспаніі, Чылі, Ліване, Венесуэле, Іраку, Эквадоры, Алжыры, Судане, Балівіі і Ганконгу. «Пандэмійная паўза», якая потым узнікла, зусім не значыць згортванне трэнду. Аб гэтым, у прыватнасці, сведчыць аднаўленне ў красавіку 2020 года, нягледзячы на каранцін, гангонгскіх пратэстаў, якія цягнуліся з перапынкамі больш за год.
Ганконгскі пратэст 2019 года стаў адным з самых высокатэхналагічных пратэстаў апошніх гадоў
Ганконг, які ўяўляе сабой фінансавы цэнтр Азіі, стаў ледзь не ў аплот сусветнага пратэсту так званага крэатыўнага класа. Повадам палітычных супярэчнасцей выступілі спробы гарадскіх улад Ганконга правесці прававое зліянне з мацерыковым Кітаем, якія абярнуліся шматмільённымі дэманстрацыямі, якія адбываліся адна за другой. Каталізатарам выбуху грамадскай думкі стаў закон, які дазваляе экстрадыкцыю злодзеяў у кітайскія турмы.
На думку многіх экспертаў, менавіта высокі ўзровень эканамічнага развіцця і тэхнічнай інфраструктуры Ганконга дазволіў стварыць ідэальнае асяроддзе для правядзення эксперыментаў з новымі інфармацыйна-камунікацыйнымі тэхналогіямі і агітацыйнымі прыёмамі
Менавіта лічбавае асяроддзе стала асноўнай прасторай для работы з палітычнай павесткай, а Telegram-каналы (карысталіся 1,7 млн.чалавек – 23 працэнты жыхароў горада) змаглі мабілізаваць грамадства і кіраваць вулічнымі акцыямі, замяніць традыцыйныя СМІ і стаць агрэгатарам навін і неабходных тэзісаў. Як адзначаецца ў аналітычным дакладзе эксперта Цэнтра вывучэння новых камунікацый Малека Дудакова, менавіта сацмедыа сталі кіруючым інструментам эмацыянальнай хвалі пратэстаў у Ганконгу.
Пры гэтым у параўнанні з ганкогскай «рэвалюцыяй парасонаў» 2014 года сацмедыа – інструменты змяніліся: замест Twitter і Facebook на першы план выйшлі месенджары (праграма для імгненнага абмену паведамленнямі праз інтэрнэт). Гэта абумоўлена ў першую чаргу тым, што яны выкарыстоўваюць функцыю шыфравання і іх карыстальнікаў складаней падвергнуць ідэнтыфікацыі
Ячэйкі, стрым і лічбавы байкот
Найбольшае прымяненне для каардынацыі пратэстнай актыўнасці, якрамя згаданага Telegram, меў FireChat, які працуе па прынцыпе ячэістай сеткі, які дазваляе трымаць злучэнне адзін з адным нават у выпадку адключэння мабільнай сувязі, інтэрнэта або Wi-Fi.
Асаблівую ролю па маштабным уцягванні новых удзельнікаў у пратэстную актыўнасць у Ганконгу адыгрывала тэхналогія Apple для перадачы файлаў па Wi-Fi і Bluetooth пад назвай AirDrop. Дадзеная тэхналогія пазіцыяніруецца Apple у якасці простага спосабу перадачы файлаў без папярэдняй настройкі. Дастаткова падключыцца да адной Wi-Fi-сеткі, каб устанавіць сувязь між камп’ютарамі Мас. Падключэнне да Bluetooth дазваляе прымаць або перадаваць файлы з iOS-прылад.
Прастата тэхналогіі ў выкарыстанні, якая не патрабуе ўстаноўкі і настройкі якіх-небудзь іншых сэрвісаў, дазволіла ў месцах масавага збору людзей у рэжыме рэальнага часу рассылаць паведамленні выпадковым людзям без неабходнасці ўстанаўлення з імі нейкага папярэдняга віртуальнага кантакта (электронная пошта, падпіскі, дабаўленне ў сябры і ўдзел у групах у сацсетках). Згодна з практыкай прыкладна чвэрць людзей, якія атрымалі такія выпадковыя паведамленні на тэлефон, згаджаліся іх прачытаць.
Эфектыўнасць AirDrop у найбольшай меры праяўлялася ў выпадку неабходнасці прымусіць натоўп мітынгуючых сінхронна выконваць нейкія калектыўныя дзеянні. Выкарыстоўваючы дадзены інструмент, пратэстуючыя Ганконга адначасова расступаліся, даючы “хуткай дапамозе” праехаць. Тым самым яны імкнуліся зняць магчымыя абвінавачванні ўлад у перашкаджэнні рабоце грамадскіх службаў.
Для аператыўнай фіксацыі падзей з адначасовым уцягваннем у працэс як мага большай колькасці назіральнікаў актыўна выкарыстоўваўся стрым (прамая трансляцыя) у інтэрнэце, які дазваляе дасягнуць эфекту прысутнасці і атрымаць неабходны часавы інтэрвал перад магчымым блакіраваннем кантэнту.
У якасці новай, паспяхова апрабіраванай тэхналогіі пратэсту выкарыстоўваўся лічбавы эканамічны байкот, згодна з якім крыптавалюты прымяняліся не толькі для ўзаемаразлікаў між агентамі запуску пратэстных мерапрыемстваў, але і як фінансавы інструмент, у які пратэстуючыя заклікалі грамадзян пераводзіць свае сродкі. У выніку цэны на біткоін на мясцовым рынку ў той момант на 3-5 працэнтаў перавышалі яго сярэднесусветны кошт
Пры гэтым для фінансавання пратэстнай актыўнасці выкарыстоўваліся найбольш канфідэнцыяльныя варыянты крыптавалют, у якіх інфармацыя аб транзакцыях не выдаецца. У прыватнасці, такія крыптавалюты, як Monero і Zcash, дазваляюць дасягаць высокай ступені канфідэнцыяльнасці фінансавага кіравання.
|
На момант актыўнай фазы пратэстных дзеянняў больш за 92 працэнты ганконгцаў мелі пастаяннае падключэнне да інтэрнэту, больш за 80 працэнтаў прылічвалі сябе да актыўных карыстальнікаў сацмедыа (від масавай камунікацыі сродкамі інтэрнэта з выкарыстаннем сацыяльных сектак, месэнджараў, YouTube-каналаў). Сярод самых папулярных сацсетак у насельніцтва Ганконга былі Facebook (45 працэнтаў), Instagram (45), Whatsapp (44), YouТube (44), Tencent-Wechat (44), Telegram (23 працэнты). |
Недзіцячыя гульні: алгарытм мяцежу
1. Спачатку ідэі мусіраваліся на форумах (напрыклад, LIHKG), дзе ананімныя блогеры спрабуюць укараніць іх у свядомасць удзельнікаў форуму.
2. Прапанова падхоплівалася апазіцыйнымі Telegram-каналамі, якія наладжвалі масавы перапост закліку выходзіць на акцыю і падключалі дызайнераў, якія малявалі буклеты да мерапрыемства.
3. Адміністратарамі гэтых Telegram-каналаў ажыццяўлялася аператыўнае ўключэнне інфармацыі аб новай акцыі і графікі правядзення мітынгаў у горадзе. Самі графікі распаўсюджваліся праз сэрвіс AirDrop або размяшчаліся ў анкетах на сэрвісе знаёмстваў Tinder
4. У дзень правядзення акцыі мадэрыраванне ў віртуальнай прасторы дазваляла ўдзельнікам выбраць месца, якое спадабалася, праз форму ў Google Docs, якая выкарыстоўваецца для падліку колькасці і рацыянальнага размеркавання дэманстрантаў у розных лакацыях.
5. Падчас акцыі некаторыя з удзельнікаў выкарыстоўвалі для публікацыі кантэнту стрым-сэрвісы, а некаторыя загружалі ўсе фота- і відэаматэрыялы ў публічную дырэкторыю воблачнага сэрвісу Dropbox. Адсюль дадзеныя матэрыялы разыходзіліся па Telegram-каналах, сацсетках і СМІ.
Акрамя тэхнічных інструментаў, асаблівую ролю ігралі таксама сучасныя паліттэхналагічныя прыёмы. Сярод асноўных адзначаліся перфомансы, хепенінгі і флэшмобы, дастаткова цяжка рэгламентуемыя на заканадаўчым узроўні з прычыны складанасці інкрымінацыі ім гвалтоўнага характару.
З дапамогай перфомансу пратэстуючыя спрабавалі прыўносіць у плоскасць палітычнага дыскурсу элементы спектакля і рытуала, якія актывуюць падсвядомыя механізмы кадзіравання псіхікі
З дапамогай хэпенінга (happening - «падзеі, якія адбываюцца пры ўдзеле мастака») спрабавалі задзейнічаць гульнёвыя, абстрагаваныя ад прамога пратэсту мадэлі паводзін, якія фарміруюць азарт і згуртаванасць удзельнікаў. Выкарыстоўваючы флэшмобы, загадзя спланаваныя акцыі надзяляліся формай сінхроннага выканання вызначаных дзеянняў, якія выклікаюць плануемыя арганізатарамі эмоцыі і ўяўленні. Так, з мэтай кансалідацыі вакол ахвярнага вобраза пратэстуючыя выкарыстоўвалі флэшмоб «Вока за Ганконг». Сімвалам «святой ахвяры» стала дзяўчына-ўрач, якая пазбавілася правага вока ад гумовай кулі. Прытрымліваючыся тэхналогіі флэшмоба, пратэстуючыя сінхронна прыкрывалі правае вока рукой або забінтоўвалі яго павязкай.
Іншым прыкладам з’яўляўся мірны «сідзячы» флэшмоб у аэрапорце Ганконга, які праводзіўся на фоне актыўных сутыкненняў з паліцыяй у горадзе для таго, каб прыцягнуць увагу міжнароднай супольнасці. Баў таксама песенны перфоманс «Слава Ганконгу».
«Вайна», якая пачалася ў віртуальнай прасторы камп’ютарных гульняў, прыўнесла элементы хэпенінгу ў пляцовачныя акцыі, стаўшы для многіх удзельнікаў рухаючым стымулам
У прыватнасці, у віртуальнай прасторы мела месца супрацьстаянне “гульні пратэстуючых” Liberate Hong Kong, у якой трэба ўхіляцца ад куль і балончыкаў са слёзатачывым газам, змагацца з прадстаўнікамі закона і выкрыкваць лозунгі супраць “пракітайскай гульні” Fight the Traitors Together, у якой карыстальнікам, насупраць, трэба збіваць пратэстуючых у Ганконгу і вядомых актывістаў.
Дадзеныя паліттэхналагічныя прыёмы дазвалялі паспяхова дабівацца высокай уцягнутасці аўдыторыі – як непасрэдных удзельнікаў, так і гледачоў, пражывання імі дэманструемых падзей.
Па сутнасці, лічбавае асяроддзе стала эфектыўным інструментам маштабіравання паліттэхналогій і асноўнай прасторай для прасоўвання палітычнай павесткі
Новыя камунікацыйныя тэхналогіі дазволілі замяніць традыцыйныя СМІ, змаглі стаць агрэгатарам навін і палітычных патрабаванняў. У выніку дадзеныя тэхналогіі і паліттэхналагічныя прыёмы зрабілі магчымым, па дадзеных BBC News, задзейнічаць у асобных акцыях пратэсту (самая масавая 16 чэрвеня) больш за два мільёны чалавек, рэалізаваць, нягледзячы на колькасць, беспрэцэдэнтную кіруемасць.
Проціяддзе ад лічбавай анархіі
Паколькі пратэстуючымі выкарыстоўваліся згаданыя вышэй сэрвісы для раскруткі стрымаў, кітайскія ўлады старанна назіралі за актыўнасцю па раскрутцы стрым-каналаў і тратай сродкаў апазіцыйнымі дзеячамі на яе. Улады разумелі, што такое назіранне дазволіць спрагназаваць магчымыя накірункі інфармацыйнай атакі.
У якасці контрмер адзначаліся пастаянныя DDOS-атакі (атакі са многіх крыніц, якія перашкаджаюць доступу карыстальнікаў да атакуемага сайта) на серверы Telegram. Таксама неабходна ўлічваць, што ў настройках Telegram карыстальнік можа самастойна кіраваць сваёй канфідэнцыяльнасцю, зазначыўшы, хто іменна можа бачыць нумар яго тэлефона. Калі выбраць “ніхто”, тэлефон будзе схаваны, але не ад усіх: людзі, у якіх гэты тэлефон занесены ў спіс кантактаў для званкоў, па-ранейшаму будуць яго бачыць. Улічваючы дадзеную магчымасць, кітайская контратака была рэалізавана ў выглядзе арыгінальнага спосабу ўзлому прыватных груп і каналаў Telegram. Атакуючы хакер, які мае мэту выявіць удзельнікаў групы, уносіў у сваю запісную кнігу дзясяткі тысяч тэлефонных нумароў, пасля чаго заходзіў у Telegram, сінхранізаваў кантакты і ўступаў у пратэстную групу. Паколькі месенджар аўтаматычна паказвае атакуючаму, хто з яго “знаёмых” уваходзіць у тую ж групу, далей адбывалася ідэнтыфікацыя пратэстуючых і запрашэнне іх на допыты. Пры гэтым сам працэс набору нумароў тэлефонаў у Telegram можа падвяргацца аўтаматызацыі з дапамогай ботаў і іншых камп’ютарных сістэм. Абараніцца ад ідэнтыфікацыі ў такім выпадку можна толькі з выкарыстаннем сім-карты, якая аформлена на падстаўную асобу. Але відавочна, што ў масавых маштабах такое дастаткова цяжка арганізаваць.
Адэкватны адказ улады Кітая далі таксама на шырокае прымяненне сацыяльных медыа ў кантэксце пратэстнай актыўнасці
Так, па дадзеных буйных заходніх медыавыданняў The Guardian и The New Yorker, у распараджэнні якіх аказаліся закрытыя інструкцыі для мадэратараў кітайскай сацсеткі TikTok, алгарытмы і мадэрацыі арганізаваны такім чынам, каб дасягнуць максімальнага прасоўвання пазітыўнай павесткі для кітайскіх улад пры паралельным блакіраванні або абмежаванні ў распаўсюджванні любых згадванняў аб пратэстах у Ганконгу.
Для эфектыўнага стрымлівання лічбавага напору Пекін быў вымушаны ўключыць у тым ліку і фінансава-эканамічны рычаг. У першую чаргу ўлады ўдарылі па крыніцы фінансавання пратэстуючых. Шэрагу буйнейшых банкаў Ганконга быў прадстаўлены доўгі спіс амерыканскіх арганізацый, якія фінансавалі праз дадзеныя банкі пратэстную актыўнасць.
Змяніліся тэндэнцыі і на рынку працы: замежныя спецыялісты ў Ганконгу сутыкнуліся з масавымі звальненнямі з буйных міжнародных банкаў і фірм. У прыватнасці, аб скарачэннях аб’яўлялі Deutsche Bank и Nomura Holdings Inc. У сітуацыі, якая склалася, фінансісты пераходзілі на больш нізкія пасады ў іншых працадаўцаў, згаджаліся на меншую заработную плату або сумежную сферу дзейнасці, напрыклад, кансалтынг і крыптавалюты. Новыя тэндэнцыі схілялі фінансавыя кампаніі да пошуку спецыялістаў з веданнем кітайскай мовы, якія разумеюць прынцыпы работы з мацерыковым Кітаем.
Такім чынам, кіраўніцтва Кітая ясна вызначыла чырвоныя лініі і адзначыла, што Ганконг павінен застацца асаблівай тэрыторыяй са сваім стылем жыцця і асаблівасцямі нарматыўнага рэгулявання. Да такіх ліній адносіліся патрабаванні забароны распальвання нянавісці да Кітая і забарона на невыкананне базавых агульнакітайскіх законаў
Наступствы Ганконга-2019
У цэлым можна гаварыць пра тое, што пратэст істотна паўплываў на заканадаўчую базу Кітая. З’явіўся новы закон аб дзяржаўнай бяспецы, які ўступіў у сілу крыху больш за год таму.
Змянілася таксама і выбарчае заканадаўства ў кітайскай аўтаноміі. Фактычна легальныя магчымасці для ўдзелу ў палітычным жыцці ў ганконгскай апазіцыі былі зведзены да мінімуму. Згодна з рэформай норм з дадатку да Асноўнага Закону Ганконга (так званай міні-Канстытуцыі) мяняецца і без таго складаная працэдура выбараў як кіраўніка аўтаноміі, так і парламента. Вызначэнне таго, хто ў прынцыпе мае права балаціравацца ў дэпутаты, замацавана за спецыяльным органам , а рашэнне кваліфікацыйнай камісіі аб адмове ў допуску на выбары нельга будзе абскардзіць нават у судзе. Іншымі словамі, спроба дабіцца “пашырэння дэмакратыі” з дапамогай знешніх рэсурсаў абярнулася для апазіцыянераў адваротнымі вынікамі.
У той жа час стала відавочным, што сучасная абстаноўка з улікам змянення гуманітарных і сацыяльна-эканамічных умоў прыводзіць да таго, што традыцыйныя формы пратэсту – мітынгі, пікеты і маніфестацыі – дапаўняюцца новымі формамі. Галоўнай умовай актыўнага іх росту з’яўляецца высокае развіццё інфармацыйна-камунікацыйных тэхналогій і сацыяльных сетак, якія на фоне высокай канцэнтрацыі насельніцтва і маладога пакалення ў ім могуць выступаць у якасці сур’ёзнага каталізатара пратэстнай актыўнасці
Высокатэхналагічны характар пратэстаў дазваляе рэалізаваць іх у форме дэцэнтралізаванай і самаарганізаванай структуры. Дадзеная структура пратэсту адкладвае на другі план неабходнасць у харызматычных лідарах і апазіцыйных палітыках-правадырах. Следствам дэцэнтралізаванасці з’яўляюцца спантаннасць і шырокая геаграфія пратэстаў. У прыватнасці, высокая скаардынаванасць невялікіх пратэстных груп у розных частках горада і некалькіх гарадах з’яўляецца значна эфектыўней адной вялікай дэманстрацыі на галоўнай плошчы, паколькі спантанныя і раскіданыя акцыі расцягваюць паліцэйскія рэзервы і дазваляюць паступова блакіраваць ключавыя аб’екты інфраструктуры: дзяржаўныя ўстановы, будынкі паліцыі, суды, ключавыя прадпрыемствы, аэрапорты, метро, чыгункі і транспартныя магістралі. Усе гэтыя дзеянні паралізуюць работу дзяржаўнай машыны, улады церпяць вялікія страты.
У выніку неабходна адзначыць, што пратэсты ў Ганконгу прывялі да выразнага расколу грамадства, а значыць, патэнцыял для працягу і ўмацавання канфлікту ўсё ж застаецца. Больш за тое, нягледзячы на тое, што Ганконг знаходзіцца дастаткова далёка ад нашага рэгіёна, істотна адрозніваецца ад нас у плане сацыяльна-эканамічнай мадэлі і ментальнай карты паводзін, тэхнічныя і паліттэхналагічныя прыёмы пратэстнай актыўнасці,якія прымяняліся там, могуць стаць інструментам і лекалам для запуску аналагічных працэсаў на постсавецкай прасторы.