Юрый Ярмалінскі, аналітык БІСД, кіраўнік Цэнтра даследаванняў ШАС і БРІКС
16 кастрычніка 2024 года ў Ісламабадзе Рэспубліка Беларусь на ўзроўні прэм'ер-міністра ўпершыню як паўнапраўны член прымала ўдзел у 23-м пасяджэнні Савета кіраўнікоў урадаў (СКУ) Шанхайскай арганізацыі супрацоўніцтва (ШАС).
Асноўныя папярэднія вынікі
Парадак дня і выніковыя дакументы мерапрыемства ахоплівалі асноўныя напрамкі дзейнасці арганізацыі, а таксама шмат у чым улічылі нашы прапановы па стварэнні Банка развіцця, Фонду развіцця і Міжбіржавога саюза ШАС, спалучэнню розных інтэграцыйных аб'яднанняў у Еўразіі, сшыўцы агульнай транспартна-лагістычнай прасторы, узмацненню абменаў у галіне навукі, тэхналогій і інавацый, умацаванню гуманітарных сувязяў.
Тэкст сумеснага выніковага камюніке СКУ яшчэ трэба будзе больш дэталёва вывучыць і прааналізаваць. Аднак з аператыўных значных навін відаць, што оптыка сустрэчы была сфакусавана на перспектывах развіцця супрацоўніцтва ў сферы гандлю, інвестыцый, транспарту, энергетыкі, сельскай гаспадаркі, выкарыстанні нацыянальных валют ва ўзаемаразліках, тэхналогіях і інавацыях, адукацыйных і культурна-гуманітарных абменах.
Партнёры дамовіліся стварыць асацыяцыю інвестараў ШАС, правесці кансультацыі па механізмах фінансавага суправаджэння праектнай дзейнасці. Зацверджана Канцэпцыя развіцця новага эканамічнага дыялогу, закліканая актывізаваць узаемадзеянне паміж дзяржавамі-членамі.
Пакістанскім бокам паднятая праблема беднасці ў рэгіёне ШАС, якая названа "маральным імператывам", што патрабуюць калектыўнай увагі. Пераадольваць яе прапанавана праз нарошчванне эканамічнага супрацоўніцтва і інтэграцыі, а таксама інвестыцый у рэгіянальную інфраструктуру. У гэтым кантэксце асабліва адзначаны такія флагманскія праекты, як "Адзін пояс, Адзін шлях" (АПАШ), Кітайска-Пакістанскі эканамічны калідор (КПЭК) і Міжнародны транспартны калідор "Поўнач-Поўдзень".
Падкрэслена, што аднабаковыя прымусовыя меры і пратэкцыянісцкая палітыка супярэчаць прынцыпам міжнароднага права, заглушаюць эканамічны рост, перашкаджаюць развіццю тэхналогій і пагаршаюць няроўнасць.
Адзначана, што вырашальнае значэнне для садзейнічання справядліваму развіццю мае рэфармаванне глабальнай фінансавай архітэктуры і гандлёвых рэжымаў. Таму важна ствараць у ШАС альтэрнатыўны механізм фінансавання, здольны ўдыхнуць новае жыццё ў замарожаныя праекты.
Кансенсус, які расце сярод дзяржаў-членаў адносна выкарыстання нацвалют ва ўзаемных разліках з'яўляецца шматабяцальнай падзеяй для выпрацоўкі інструментарыя абароны ад глабальных фінансавых узрушэнняў. У гэтай сувязі найбольш прыдатным форумам вызначана Міжбанкаўскае аб'яднанне ШАС.
У сферы бяспекі ўдзельнікі адобрылі рэформы, накіраваныя на ўмацаванне рэгіянальнай антытэрарыстычнай структуры ШАС (РАТС). У сувязі з гэтым пакістанскі бок акцэнтаваў увагу на неабходнасці стабілізацыі сітуацыі ў Афганістане, які ў сілу сваёй блізкасці прадстаўляе "рэдкую магчымасць" для гандлю і транзіту на прасторы ШАС.
У кантэксце важнасці захавання міру і бяспекі ў еўразійскім рэгіёне прэм'ер-міністр Беларусі Раман Галоўчанка заклікаў партнёраў па ШАС да актыўнага ўдзелу ў дыскусіі па Еўразійскай хартыі разнастайнасці і шматпалярнасці ў XXI стагоддзі, ініцыяванай Прэзідэнтам РБ Аляксандрам Лукашэнкам.
Пасля заканчэння сустрэчы прэм'ер-міністр Пакістана Шэхбаз Шарыф перадаў старшынства ў СКУ свайму расiйскаму калегу Міхаілу Мішусціну. Наступнае пасяджэнне адбудзецца ў РФ у 2025 годзе.
Цяпер, відавочна, справа за канкрэтнымі дзеяннямі ў мэтах скаардынаванай рэалізацыі дасягнутых дамоўленасцяў. Характэрна, што ў дадзеным кантэксце гучалі заклікі аддаваць прыярытэт супрацоўніцтву, а не палітычным рознагалоссям і працаваць рука аб руку.
Інтрыга падзеі і развязка
Галоўнай інтрыгай мерапрыемства, мабыць, стаў удзел у ім кіраўніка МЗС Індыі Субрахманьяма Джайшанкара (міністры замежных спраў Індыі не наведвалі Ісламабад больш за 10 гадоў). Індыйскі дыпламат традыцыйна падняў у сваім выступе праблемы трансгранічнага тэрарызму, дэфіцыту даверу, узаемнай павагі і суверэннай роўнасці ў кантэксце палажэнняў Хартыі ШАС, увязваючы іх з эфектыўным эканамічным супрацоўніцтвам і ўстойлівым развіццём. Акрамя таго, Індыя адзіная з усіх удзельнікаў зноў адмовілася падтрымаць Кітайскі АПАШ, уключаючы намаганні па падключэнні да гэтай ініцыятывы ЕАЭС.
Разам з тым агульная атмасфера знаходжання ў пакістанскай сталіцы высокага Індыйскага госця была ў цэлым пазітыўнай.
С. Джайшанкар наведаў урачысты прыём ад імя прэм'ер-міністра Ш. Шарыфа, дзе ў іх адбылася кароткая нефармальная размова. Акрамя таго, ён нават пасадзіў у Ісламабадзе дрэва. У сваім выступе павіншаваў Пакістан з старшынствам у СКУ і выказаў поўную падтрымку Індыі. У сацсетках пасля саміту міністр назваў сустрэчу прадуктыўнай. Пазней, адпраўляючыся дадому, ён падзякаваў прэм'ер-міністру Шарыфу і свайму калегу I. Дару за гасціннасць і ветлівасць". Міністр інфармацыі Пакістана Атаула Тарар назваў візіт кіраўніка індыйскай дыпламатыі "ледаколам" і "пераломным момантам".
У той жа час большасць індыйскіх палітычных аглядальнікаў напярэдадні падзеі былі песімістычныя і шмат у чым паўтаралі тэзісы афіцыйнага Нью-Дэлі аб малаверагоднасці прагрэсу ў адносінах з Пакістанам. Хоць былі і асобныя стрыманыя аптымісты, якія дапускаюць магчымасць закулісных перамоў і крокаў да іх нармалізацыі (напрыклад, вяртання паслоў і аднаўлення ўзаемнага гандлю).
Кропкі над "i" расставіў афіляваны з МЗС Індыі вядучы аналітычны цэнтр Observer Research Foundation. У аператыўным каментары там адзначылі, што візіт С. Джайшанкара ў Ісламабад стаў сігналам членам ШАС (перш за ўсё – у Цэнтральнай Азіі) аб прыхільнасці Нью-Дэлі інтарэсам гэтай рэгіянальнай групоўкі, нягледзячы на ўнутраныя супярэчнасці і праблемы, якiя захоўваюцца, а Пакістан – другарадная для Індыі з'ява. Індыйскія стратэгі пакуль не вераць, што адносiны з суседам у бліжэйшым зменяцца, бо, са слоў таго ж міністра, "эра бесперапыннага дыялогу" з ім скончылася, а для ўрада Модзі няма ні стымулу, ні суразмоўцы з таго боку, каб кардынальна мяняць свой падыход.
Рэакцыя ЗША
Прадстаўнік Дзярждэпартамента ЗША Мэцью Мілер на пытанне аб пасяджэнні СКУ ШАС у Ісламабадзе ў звыклай ментарскай манеры заклікаў краіны-ўдзельніцы паважаць міжнароднае права, а таксама пацвярджаць суверэнітэт, тэрытарыяльную цэласнасць і незалежнасць усіх дзяржаў. Асобна падкрэслена, што ўдзел у шматбаковых форумах павінен адпавядаць гэтым прынцыпам.
Рэакцыя на падзею ў Пакістане
Адзначаецца, што расце значнасць Кітая ў свеце, паварот Расіі на ўсход і рэнесанс Цэнтральнай Азіі прадастаўляюць Пакістану магчымасць заявіць пра сябе на сусветнай арэне. Актыўны ўдзел у ШАС абяцае эканамічныя выгады і дыпламатычны капітал з улікам стратэгічнага становішча краіны ў рэгіёне.
Складаная эканамічная сітуацыя ў Пакістане з ростам інфляцыі, скарачэннем валютных рэзерваў і вялым ростам дадаткова стымулюе яго ўдзел у ШАС. Паглыбляючы сувязі з дзяржавамі-членамі і суіскальнікамі, ён хацеў бы атрымаць выгаду з рэгіянальных рынкаў, інвестыцый у інфраструктуру і павелічэння гандлёвых патокаў, асабліва праз АПАШ, а таксама гандлёвыя сувязі з краінамі Цэнтральнай Азіі і Расіяй. Разлік будуецца на тым, што ісламабадскае пасяджэнне СКУ ШАС пашле глабальным інвестарам сігнал аб адкрытасці краіны для бізнесу і інвестыцый.
Шэраг аглядальнікаў падкрэсліваюць, што Пакістан павінен падкрэсліць сваю стратэгічную ролю ў ініцыятыве АПАШ, у прыватнасці ў КПЭК, і пазіцыянаваць сябе як ключавога гульца ў злучэнні Цэнтральнай і Паўднёвай Азіі з сусветнымі рынкамі. Тым самым ён умацуе сувязі не толькі з Кітаем, але і з цэнтральнаазіяцкімі рэспублікамі, якія імкнуцца да большай узаемазвязанасці і эканамічнай інтэграцыі.
Такім чынам, эканамічнае супрацоўніцтва цесна звязана з больш шырокімі геапалітычнымі мэтамі Пакістана, паколькі гэтыя сувязі ўмацуюць стратэгічнае значэнне краіны ў рэгіёне.
Акрамя эканомікі бяспека застаецца не менш важным выклікам для Пакістана на фоне ўнутраных праблем у гэтай сферы, асабліва ў прыгранічных раёнах, дзе захоўваюцца тэрарызм і экстрэмізм. РАТС прапануе каардынацыйную пляцоўку для працы з рэгіянальнымі дзяржавамі ў барацьбе з гэтымі пагрозамі, у тым ліку з тымi, што выходзяць з суседняга Афганістана. Па сутнасці, супрацоўніцтва ў сферы рэгіянальнай бяспекі ў рамках ШАС ідзе рука аб руку з эканамічнай стабільнасцю, паколькі яна спрыяе стварэнню спрыяльных умоў для ўстойлівага росту.
Варта падкрэсліць, што пасяджэнне СКУ прайшло на фоне павышаных мер бяспекі ў Ісламабадзе з прычыны нядаўніх тэрарыстычных нападаў у Карачы і масавых пратэстаў у самой пакістанскай сталіцы.
У процівагу песімізму індыйскіх стратэгаў у Пакістане лічаць, што ШАС як шматбаковы форум з'яўляецца зручнай пляцоўкай і дае добры шанец паспрабаваць выправіць дыялог з Індыяй. Сам факт запрашэння Ісламабадам Нью-Дэлі на сустрэчу сігналізуе пра гатоўнасць да дыпламатычнага ўзаемадзеяння ў больш шырокіх рамках, а таксама пазіцыянуе яго як адказнага гульца ў пашыраным рэгіёне Паўднёвай і Цэнтральнай Азіі. Пры гэтым ніхто не мае ілюзій, што рэгіянальнае супрацоўніцтва на шматбаковых пляцоўках, такіх як ШАС, аднамомантна здыме двухбаковую напружанасць, але яно заклікана пракласці шлях да больш устойлівага дыялогу ў будучыні.
Такім чынам, пачатак паўнапраўнага ўдзелу Беларусі ў ШАС пакладзены, хоць і на досыць супярэчлівым геапалітычным фоне. Аднак глыбока сімвалічна, што ен адбыўся менавіта на базе канструктыўнага рэгіянальнага эканамічнага парадку дня, якому ў нас у краіне надаецца першараднае значэнне.
Наперадзе нас чакае шмат цікавых мерапрыемстваў і падзей і па іншых трэках узаемадзеяння. Ужо ў маі-чэрвені 2025 года Беларускі інстытут стратэгічных даследаванняў у статусе Нацыянальнага даследчага цэнтра будзе прадстаўляць краіну на юбілейным XX пасяджэнні Форуму ШАС у Нью-Дэлі ў якасці паўнапраўнага члена гэтай экспертна-кансультатыўнай пляцоўкі.