Фарміраванне сучаснага пакалення беларускай моладзі прайшло ва ўмовах беспрэцэдэнтнага ўплыву лічбавых і сеткавых тэхналогій, што апраўдвае яго пазіцыяніраванне як "лічбавага пакалення". З’яўляючыся найбольш мабільнай і энергетычна зараджанай часткай насельніцтва, моладзь часцяком выступае вызначальнай сілай найважнейшых грамадска-палітычных падзей. У той жа час у старэйшага пакалення перыядычна ўзнікае пытанне аб тым, якая цяпер моладзь жыве ў нашай краіне, якія ў яе каштоўнасці, светапогляд, погляды на жыццё і чым яна адрозніваецца ад папярэдніх пакаленняў моладзі?
Ахарактарызаваць сучасную беларускую моладзь у цэлым дапамогуць даныя апытання, праведзенага па заказе БІСД Акадэміяй кіравання пры Прэзідэнце Рэспублікі Беларусь у лютым 2020 года сярод моладзі 18-29 гадоў. З дапамогай папулярнага сацыялагічнага інструмента паспрабуем прааналізаваць каштоўнасныя арыенціры і паводзінскія ўстаноўкі маладых беларусаў, бо шмат у чым менавіта яны вызначаюць, якой стане эканамічная, палітычная, сацыякультурная, дэмаграфічная будучыня краіны, наколькі талент і мэтанакіраванасць прадстаўнікоў гэтай найважнейшай сацыяльнай групы будуць накіраваныя на карысць грамадства.
Маладому пакаленню беларусаў у цэлым уласціва пазітыўнае сацыяльнае самаадчуванне: 83% юнакоў і дзяўчат у той ці іншай меры задавальняе іх жыццё (незадаволеных толькі 16,4%). Таксама моладзь з аптымізмам глядзіць у сваю будучыню – 57,5% лічаць, што на працягу бліжэйшага года іх жыццё палепшыцца ("песімістаў" толькі 4,8%).
Жыццёвыя прынцыпы маладых беларусаў усё больш аддзяляюцца ад ідэалаў, сфарміраваных у савецкі перыяд, і ўключаюць у сябе каштоўнасці індывідуалізму і прыватнага жыцця, уласцівыя рынкавай сацыяльна-эканамічнай сістэме і заходняму ладу жыцця. "Меркай" жыццёвага поспеху ў моладзі, у першую чаргу, з’яўляецца матэрыяльны дабрабыт: магчымасць купляць тое, што хочацца і падабаецца, распараджацца ўласнай маёмасцю, свабодна выбіраць род заняткаў, месца жыхарства і перамяшчэння. Да прыкладу, у якасці галоўнай умовы, якая вызначае выбар працы, маладыя людзі вылучаюць велічыню заработнай платы (78,6%) і значна менш увагі звяртаюць на іншыя бакі – добрыя ўмовы і рэжым працы (55%). Гэта азначае, што ў цяперашнім пакаленні моладзі склалася ўспрыманне рэчаіснасці, якое культывуе стаўку на паспяховасць, матэрыяльны дастатак, дасягненне высокага прафесійнага і сацыяльнага статусу.
Асноўнымі памкненнямі беларускай моладзі, як і раней, застаюцца падтрыманне ўласнага здароўя (61,8%) і стварэнне трывалай сям’і (56,9%). Вырашальнымі фактарамі для стварэння сям’і з’яўляюцца рамантычныя – каханне і адчуванне шчасця (67,5%), а таксама жаданне жыць разам з канкрэтным спадарожнікам (58,1%). Радзей маладыя людзі называюць жаданне мець дзяцей (47,4%), наяўнасць уласнага жылля (36,2%), асабісты матэрыяльны дастатак (18,7%) або даход партнёра (12,5%), жаданне жыць сям’ёй "як усе" (10,8%) і інш.
З пункту гледжання маладых беларусаў, адукацыйна-прафесійныя планы і прагматычна-канкрэтныя дзеянні з’яўляюцца асноўнымі элементамі, якія фарміруюць іх будучыню. Юнакі і дзяўчаты вылучаюць добрасумленную працоўную дзейнасць, прадпрымальнасць і адукаванасць як галоўныя ўмовы для паспяховага жыцця ў Беларусі. Так, каб гарантаваць сабе і сваёй сям’і забяспечаную будучыню, на думку моладзі, неабходна ў першую чаргу шмат і настойліва працаваць (51,3%). Радзей маладыя людзі бачаць перспектывы паспяховага жыцця ў прадпрымальніцкай ініцыятыве – адкрыцці сваёй справы, вядзенні бізнесу (41,1%), у адукацыі – атрымаць вышэйшую адукацыю, шмат вучыцца, пастаянна павышаць сваю кваліфікацыю (37,9%), а таксама ў сувязях, каб атрымаць добрую працу (31,5%) і міграцыі (20,6%).
Найменш цікавымі для моладзі "ключамі" да паспяховага жыцця з’яўляюцца "паступіць на дзяржаўную службу (стаць чыноўнікам)" – 7,9%, "ажаніцца або выйсці замуж па разліку" – 6,4%, "уладкавацца на працу ў г. Мінску" – 6,1%.
У выніку даследавання выяўлены дастаткова высокі ўзровень другаснай занятасці моладзі – чвэрць маладых людзей (25,4%), акрамя асноўнай працы, мае занятак, які прыносіць дадатковы даход. Аднак у большасці сваёй гэта выпадковыя падпрацоўкі і заробкі (18,3%).
Адчуваючы сябе больш свабоднымі і гнуткімі, чым папярэдняе пакаленне, маладыя беларусы адкладаюць перыяд сталення. Гэта вядзе да адтэрміноўкі найбольш важных жыццёвых этапаў: выбар прафесіі, выхад на працу, сыход ад апекі бацькоў, стварэнне сям’і, нараджэнне дзяцей. Так, у параўнанні са звесткамі 2014 года, у моладзі прыкметна знізілася значэнне жадання мець дзяцей (з 59 да 47,4%), асабліва гэта прыкметна сярод мужчынскай часткі (з 64,1 да 41,2%).
Сярод праблем для моладзі найбольш актуальнымі з’яўляюцца традыцыйныя для дадзенай узроставай катэгорыі пытанні: складанасці з працаўладкаваннем (18,2%) і забеспячэнне жыллём (17,7%). Прыкметна радзей (менш за 10%) хвалююць маладых людзей нізкі даход, заработная плата, сітуацыя ў сферы адукацыі, распаўсюджванне наркаманіі і інш.
Ад дарослага жыцця беларуская моладзь чакае не толькі матэрыяльнага дастатку, але і самарэалізацыі. Непераадольнае жаданне даказаць сваю асаблівасць тлумачыць рост цікавасці да індывідуальнага прадпрымальніцтву, уласных праектаў ("адкрыць сваю справу"), папулярнасць блогерства, фрылансерства і інш. Так, пры магчымасці выбару, пачаць сваю справу хацелі б 39,7% рэспандэнтаў. Аднак моладзь часта не ўлічвае высокую канкурэнцыю, уласцівую дадзеным сферам, у якіх маюць поспех і становяцца зоркамі толькі адзінкі.
Беларуская моладзь у асобасна-ментальным плане сфарміравалася ва ўмовах суверэнітэту. Пры гэтым палітычныя погляды маладых беларусаў у цэлым мала адрозніваюцца ад тых, якія падзяляе дарослае насельніцтва краіны. Так, большасць юнакоў і дзяўчат (59,9%) заявіла, што адрозненняў у іх пазіцыі і пазіцыі іх бацькоў не адзначаецца. Моладзь у асноўным з павагай ставіцца да палітычных поглядаў сваіх бацькоў, што кажа пра адсутнасць напружанасці паміж ёй і пакаленнем "бацькоў".
Традыцыйна палітычная актыўнасць беларускай моладзі саступае сацыяльнай. У прыватнасці, у дзейнасць партый і іншых палітычных арганізацый уцягнута менш за 1% маладых беларусаў, а 57,7% наогул не цікавіцца палітыкай. Асноўнымі формамі ўдзелу моладзі ў грамадска-палітычным жыцці краіны з’яўляецца галасаванне на выбарах (прэзідэнцкіх, парламенцкіх)(57,6%), а таксама абмеркаванне палітыкі з сябрамі і знаёмымі (42,6%).
У выпадку незадаволенасці становішчам у краіне возьмуць удзел у акцыях пратэсту (мітынгі, забастоўкі і т. д.) толькі 4,6%. Для пераважнай большасці моладзі (68,9%) мітынгі і акцыі пратэсту недапушчальныя, бо "гэта крайнія меры, да якіх трэба звяртацца толькі ў выключных выпадках", і гэтыя мерапрыемствы "не вырашаюць праблемы, а толькі дэстабілізуюць сітуацыю ў краіне".
Беларуская моладзь з’яўляецца дастаткова актыўнай сацыяльнай групай. Акрамя ўдзелу ў маладзёжных грамадскіх аб’яднаннях, усё больш звыклым полем для самарэалізацыі юнакоў і дзяўчат становіцца валанцёрства, сацыяльнае прадпрымальніцтва, дабрачынныя, гуманітарныя праекты. Так, большасць маладых беларусаў (60%) на працягу апошняга года прымалі ўдзел у валанцёрскіх праектах, у дзейнасці прафесійных і студэнцкіх саюзаў, дабрачынных арганізацый, фізкультурна-аздараўленчых і спартыўных клубаў, творчых калектываў і інш.
Імклівае развіццё сучасных тэхналогій, распаўсюджванне Інтэрнэту, мабільных прылад і іншых гаджэтаў істотна паўплывала на паўсядзённыя паводзіны беларускай моладзі, якая сёння татальна ўцягнутая ў інтэрнэт-камунікацыі. Сеціва з’яўляецца галоўным відам баўлення вольнага часу юнакоў і дзяўчат і прадстаўляе ім высокую ступень свабоды і самарэалізацыі, якія дазваляюць быць у курсе ўсіх трэндаў і адчуваць сябе камфортна па-за залежнасцю ад месца пражывання.
Штодня Інтэрнэтам карыстаюцца практычна ўсе прадстаўнікі "лічбавага пакалення", пераважная большасць з якіх (84,1%) – актыўныя ўдзельнікі сацыяльных сетак. Палова моладзі (53,3%) наведвае забаўляльныя рэсурсы (музыка, фільмы і г.д.) і навінавыя сайты (51,8%), значная частка (38,7%) – інтэрнэт-магазіны, траціна (33,9%) – адукацыйныя і навуковыя рэсурсы. Кожны пяты малады карыстальнік (18,1%) праводзіць час за анлайн-гульнямі, кожны дзясяты (10,6%) – за чытаннем блогаў, ЖЧ (Жывога часопіса).
Такім чынам, у цэлым беларуская моладзь уяўляе сабой адзіную па сваіх каштоўнасцях і паводзінскіх устаноўках групу, якая структуравана і аформлена арганізацыйна дзякуючы адзіным каналам камунікацыі і досыць аднастайнаму сацыяльнаму асяроддзю.
Аснову выяўленых у маладзёжным асяроддзі індывідуалісцкіх арыентацый і прагматычных жыццёвых стратэгій, акрамя рэчавізму, складае нацэленасць на атрыманне нематэрыяльных каштоўнасцей (уражанні, эмоцыі) і павышэнне якасці жыцця (экалогія, здароўе).
Маладому пакаленню беларусаў важная наяўнасць у краіне магчымасці дабіцца поспеху. Ад дзяржавы маладыя грамадзяне чакаюць увагі да сябе і сваіх праблем (працаўладкаванне, забяспечанасць жыллём), эканамічнага і сацыяльнага руху наперад, фарміравання празрыстых сацыяльных ліфтаў, прапановы новых форм самарэалізацыі і дэманстрацыі ролі моладзі ў жыцці краіны.