Абнаўленне вытворчасці і аперацыйных працэсаў - актуальная задача для многіх буйных прадпрыемстваў. Аднак не менш важна адаптацыя да знешніх умоў, якія хутка мяняюцца,за кошт мадэрнізацыі алгарытма штодзённых дзеянняў і здзяйсняемых аперацый. Аб гэтым наша размова з аналітыкам Беларускага інстытута стратэгічных даследаванняў кандыдатам эканамічных навук, дацэнтам Ірынай Русак.
- Эканамічная дзейнасць у дапандэмійны перыяд была прадказуема, пагэтаму арганізацыі распрацоўвалі тры сярэднетэрміновыя сцэнарыі развіцця - аптымістычны, песімістычны і рэальны, маглі прадугадваць абстаноўку на рынку, прагназаваць змены, пры неабходнасці ўносіць карэктыроўкі. Падзеі, як правіла, развіваліся па рэальным сцэнарыі. Але за апошнія тры гады буйным ігракам на розных рынках прыйшлося сутыкнуцца з вялізнай колькасцю выклікаў: раптам узнікалі глабальныя геапалітычныя, эканамічныя, сацыяльныя праблемы.
Сёння, з аднаго боку, беларускія прадпрыемствы вымушаны ў сілу санкцый пераглядаць лагістыку, сістэму выдаткаў. З другога - унутраныя рашэнні Урада абмяжоўваюць у цэнаўтварэнні і планаванні себякошту прадукцыі. Гутарка пра пастанову Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 19 кастрычніка 2022 года № 713, прынятую для падтрымкі эканомікі краіны, а таксама для захавання прымальнага ўзроўню жыцця насельніцтва краіны ва ўмовах нявызначанасці.
Недахоп кваліфікаваных кадраў, барацьба за працоўныя рэсурсы - гэта асноўныя выклікі, з якімі прыходзіцца сутыкацца сёння беларускім прадпрыемствам. Такім чынам, ім неабходна перабудоўваць сістэмы планавання такім чынам, каб разумець, як працаваць у новых умовах і дабівацца станоўчых вынікаў.
Неабходна ўлічваць мноства фактараў і не спадзявацца толькі на буйны расійскі рынак збыту. Узровень канкурэнцыі там зараз расце, так як узмоцненымі тэмпамі развіваецца і сельская гаспадарка, і перапрацоўчая прамысловасць, што нясе чарговыя рызыкі для нашых вытворцаў.
- Што прапаноўвае эканамічная навука?
- Нагадаю, што ў класічнай мадэлі функцыянавання бізнэс-працэсаў, так званай SPOD- мадэлі ўспрыняцця свету, дамінуючай у канцы XX і пачатку XXI стагоддзя, было ўсё дастаткова зразумела. Затым прыйшла мадэль VUCA. Яна засноўвалася на хуткім рэагаванні, укараненні інавацый, але не змагла ўлічыць усе фактары апошніх трох гадоў.
Спраўка.
SPOD: Steady — устойлівасць, Predictable — прадказальнасць, Ordinary — прастата, Definite —вызначанасць.
VUCA: Volatility — нестабільнасць, Uncertainty — нявызначанасць, Complexity — складанасць, Ambiguity — неадназначнасць.
BANI: Brittle — далікатны, Anxious — трывожны, Nonlinear — нелінейны, Incomprehensible — неспасціжны.
Змены, якія аказалі ўплыў на сусветную эканоміку, дыктуюць неабходнасць планавання ў бягучых умовах, якія немагчыма прадбачыць, г.зн. у “далікатных”. Такая мадэль пабудовы бізнэс-працэсаў называецца BANI. Распрацоўка стратэгіі развіцця прадпрыемстваў у яе межах - гэта ўкараненне штучнага інтэлекту, самых свежых запатэнтаваных тэхналогій і замена працоўных рэсурсаў, якія зараз у дэфіцыце, машынамі.
- Якія менавіта механізмы адносяцца да BANI-мадэлі?
- Канкрэтныя інструменты залежаць ад спецыфікі таго або іншага прадпрыемства. Важна разумець сутнасць самой мадэлі.
Пад далікатнасцю маецца на ўвазе сітуацыя, калі буйныя прадпрыемствы могуць разваліцца раптоўна па прычыне малапрыкметнай “расколіны ў падмурку”. Нарыклад, падчас пандэміі каронавірусу пацярпела сфера паслуг, асабліва турызм і рэстаранны бізнэс.
Трывожнасць - гэта вынік залежнасці ад інфармацыі. Патрэба сучаснага чалавека заўсёды быць у курсе падзей прыводзіць да таго, што праз медыа ідзе маніпуляцыя паводзінамі спажыўцоў на рынку. Многія памятаюць, як укідванне інфармацыі аб павышэнні цаны на цукар прывёў да рэзкага ажыятажнага попыту на гэты прадукт.
Нелінейнасць - гэта пра тое, што вынікі дзеянняў непрадказальныя. Блогеры, якія расказваюць пра сваё паўсядзённае жыццё, могуць нечакана для саміх сябе набіраць мільённыя аўдыторыі і атрымоўваць неймаверныя для іх яшчэ ўчора даходы. А намаганні па пазіцыянаванню буйных прадпрыемстваў рызыкуюць аказацца выкінутымі на вецер грошамі. У прыватнасці, буйныя еўрапейскія авіякампаніі ўздзейнічалі на патэнцыяльных спажыўцоў, рэкламуючы сябе, але ў выпадку з кавіднымі абмежаваннямі і санкцыямі яны не могуць лётаць у шэраг краін, і рэклама не акупаецца.
Укараненне штучнага інтэлекту ў наша жыццё звязана з неспасціжнасцю і як са станоўчым, так і адмоўным вопытам. Калі прадпрыемства якасна падыходзіць да працэсу ўкаранення ШІ - сінэргетычны вынік максімальны, эфект адчувальны, атрыманы прыбытак. Але ёсць кампаніі, якія выкарыстоўваюць лічбавыя магчымасці, якія адкрываюцца, для развіцця ценявой эканомікі, шантажу або падману пакупнікоў.
Тут дарэчы прыклад інтэпрэтацыі вялікіх дадзеных - прарысоўка тэндэнцый развіцця сусветнай эканомікі, карпарацый, рынкаў. Кожнай арганізацыі зараз неабходна не толькі заняць сваю рыначную нішу, але і мець у запасе песімістычны сцэнарый развіцця. Ён павінен разумець або рэзкую змену нішы, рынка збыту, або запуск спадарожнага або, што цяжэй за ўсё, новага для прадпрыемства прадукта.
Усё гэта патрабуе вялізных матэрыяльных рэсурсаў, наяўнасці гібкай сістэмы крэдытавання, наладжанага механізму аптымізацыі затрат, скарэктыраванай дзяржаўнай палітыкі кіравання эканомікай.
У межах BANI-мадэлі маніторынг выканання крытэрыяў бізнэс-працэсу павінен праводзіцца не раз на год (як у выпадку SPOD) і не раз за квартал (як у VUCA), а раз у месяц. Складанасць заключаецца ў тым, што адказнасць за канчатковы вынік кладзецца на ўладальніка бізнэс-працэса. Такі аспект характэрны пераважна для арганізацый прыватнай формы ўласнасці. Для адаптацыі да ўмоў знешняга асароддзя ўладальнік бізнэс-працэса (наёмны супрацоўнік) не заўсёды паспявае ўзгадніць свае дзеянні з уласнікам і пад асабістую адказнасць укараняе змены ў сваёй дзейнасці ў рэжыме рэальнага часу. Дзяржаўным арганізацыям, якія працуюць па шаблонах, прапісаных тэхпрацэсах, патрабуюцца змены ў структуры, сістэмы пагадненняў і адаптацыі дакументазвароту пад новыя рэальнасці.
- Як гэта пераадолець?
- У адносінах да бізнэс-асяроддзя BANI-мадэль мяркуе, што паскарэнне тэмпаў распрацоўкі і ўкаранення новых тэхналогій, у тым ліку з выкарыстаннем штучнага інтэлекта, будзе ў кароткія тэрміны карэктаваць правілы ігры ў цэлых галінах. Для таго каб каманда кампаніі аператыўна на гэта рэагавала, уласніку неабходна запускаць механізмы матывацыі і стымулявання працы персанала.
Прыкладаў прымянення беларускімі арганізацыямі BANI-мадэлі нямнога. Працэс дэтальнага аналізу стану стратэгічнага планавання на прадпрыемствах патрабуе часу. Наколькі мне вядома, ёсць флагманы ў сферы машынабудавання, якія пачалі надаваць увагу адаптацыі сістэмы стратэгічнага планавання да новых рэалій. Што з гэтага атрымаецца, можна будзе ацаніць праз два-тры гады. Прадпрыемствы харчовай прамысловасці таксама ўкаранілі шэраг сучасных механізмаў планавання (аўтаматызацыя бізнэс-працэсаў, кіраванне зменамі, работа з персаналам), гэта значыць у гэтым накірунку назіраюцца станоўчыя зрухі, якія прыводзяць да патрэбнага выніку.
На мой погляд, самае значнае дасягненне - гэта адаптацыя сістэмы дзяржкіравання пад новыя рэаліі, у прыватнасці работа каардынацыйных цэнтраў, кропкавыя рашэнні па прадпрыемствах, якія далі станоўчы эфект. Але гэта толькі пачатак, наперадзе яшчэ шмат работы.
У канцэрне “Белнафтахім” правільна запушчаны працэс стратэгічнага менэджмента з улікам санкцый і ніш, якія вызваліліся на рынку ЕАЭС, дазволіць палепшыць стан прадпрыемстваў, павысіць іх канкурэнтаздольнасць. Галоўнае - не спыняцца на дасягнутым і дзейнічаць у адпаведнасці з мадэллю адаптацыі да змен.
ФОТА Лізавета Лукашун