Метадычна і адказна прайшоўшы амаль 15-гадовы шлях, Беларусь стала дзясятым па ліку членам ШАС (разам з Індыяй, Іранам, Казахстанам, Кітаем, Кыргызстанам, Пакістанам, Расіяй, Таджыкістанам і Узбекістанам). У 2023 годзе на долю дзяржаў-членаў прыпадала 70,4% усяго тавараабароту Беларусі, а па выніках студзеня-красавіка 2024 года - 71,4%.
Краіны ШАС – гэта каля 40% насельніцтва планеты і каля трэці сусветнага эканамічнага патэнцыялу. Арганізацыя дэманструе высокія тэмпы росту – ад 4% да 9% ВУП, знешні гандаль перавышае 8 трлн долараў, што эквівалентна чвэрці ўсяго сусветнага гандлю. Характэрна, што Беларусь стала першай асабліва еўрапейскай краінай – членам арганізацыі.
Даведка. ШАС – пастаянна дзеючая міжнародная арганізацыя, створаная ў Шанхаі 15 чэрвеня 2001 года Казахстанам, КНР, Кыргызстанам, РФ і Таджыкістанам. Фундаментам для аб'яднання ў рамках ШАС краін з рознымі палітычнымі сістэмамі, традыцыямі і каштоўнасцямі стала сфера бяспекі, а таксама гандаль і эканоміка. Агульная мэта – забеспячэнне спрыяльнай міжнароднай абстаноўкі зыходзячы з прынцыпаў "Шанхайскага духу", галоўным зместам якога абвешчаныя ўзаемнае давер і выгада, раўнапраўе, узаемныя кансультацыі, павага разнастайнасці культур і цывілізацый, імкненне да сумеснага развіцця. Асноватворны дакумент – Хартыя ШАС, падпісаная ў чэрвені 2002 года.
ПРАГМАТЫЧНЫ ВЫБАР
Відавочна, што свет больш не вернецца да ранейшай "нармальнасці". Кропка незвароту пройдзена. Менавіта таму Беларусь пры падтрымцы Расіі і Кітая, сваіх стратэгічных саюзнікаў і партнёраў, нарошчвае ўзаемадзеянне з новымі цэнтрамі сілы на глабальным поўдні і ўсходзе, у прыватнасці з ШАС і БРІКС.
Паводле дадзеных нядаўніх нядаўніх сацапытанняў больш за 65% рэспандэнтаў лічаць узаемадзеянне з ШАС найбольш адпавядаючым доўгатэрміновым інтарэсам нашай дзяржавы.
Такая рэфлексія адлюстроўвае адаптацыю знешнепалітычных прыярытэтаў і знешнеэканамічных інтарэсаў Беларусі да цяперашніх геапалітычных рэалій. У гэтую канву гарманічна ўкладваецца пастаўленая Прэзідэнтам Аляксандрам Лукашэнкам задача – актыўна займаць новыя нішы ў Афрыцы, Лацінскай Амерыцы і краінах Азіі.
Беларусь, будучы саюзнікам ШАС па пабудове ўзаемавыгадных і раўнапраўных міжнародных адносін, вітае адкрыты канструктыўны характар арганізацыі, падзяляе яе філасофію і дэманструе гатоўнасць актыўна падключацца да ўсіх сектараў супрацоўніцтва.
Наша членства ў ШАС - не проста імкненне прытрымлівацца моднага трэнду. Гэта паслядоўны цывілізацыйны выбар на карысць прагрэсіўнай сусветнай большасці з амбіцыйным Глабальным Поўднем, якi расце, і Усходам у авангардзе.
ШАС і БРІКС — гэта наша асіметрычная і адэкватная рэакцыя на нелегітымны санкцыйны ціск Захаду.
З улікам геаграфіі і наяўнага патэнцыялу наша краіна здольна і зможа якасна ўмацаваць ШАС, спрыяючы стабільнасці, міру і росквіту на яе прасторы.
ПРААКТЫЎНЫ ДОНАР
Беларусь прапануе не толькі свае магчымасці, але і канкрэтныя запатрабаваныя праекты, ініцыятывы і ідэі. Афіцыйны Мінск першапачаткова выступаў і выступае праактыўным донарам.
Ініцыятывы, агучаныя Прэзідэнтам Беларусі на самітах ШАС у Нью-Дэлі і Астане, канцэнтравана і комплексна адлюстроўваюць увесь парадак дня арганізацыі. Па сутнасці, мы генерыравалі ў мініяцюры прататып дарожнай карты развіцця ШАС на бліжэйшую перспектыву.
Уступленне ў гэтую міжнародную арганізацыю адкрывае новыя магчымасці ў эканоміцы, гандлі, інвестыцыях, падтрымцы міжнароднай харчовай бяспекі, рэалізацыі высокатэхналагічных праектаў, фінансах, лагістыцы, у тым ліку забяспечвае актыўнае развіццё альтэрнатыўных транспартна-лагістычных маршрутаў у Вялікай Еўразіі. Мінск гатовы прадметна падключацца да намаганняў па павелічэнні ўзаемных разлікаў у нацыянальных валютах і стварэнні агульных плацежных інструментаў.
Даўно і паслядоўна прасоўваючы ідэю "інтэграцыі інтэграцый", наша дзяржава выступае за спалучэнне ў шырокім кантэксце фарматаў ШАС і БРІКС з ЕАЭС і СНД. Большасць жа краін-членаў ШАС знаходзяцца адначасова ва ўсіх гэтых блоках. Таму сінэргія іх патэнцыялаў здольна кратна ўзмацніць еўразійскі кантынент.
У гэты кантэкст абсалютна ўпісваецца ініцыятыва Прэзідэнта Беларусі аб правядзенні сумеснага саміту ЕАЭС, ШАС і БРІКС.
Беларусь – традыцыйны донар харчовай бяспекі. Мы былі і застаемся адным з асноўных вытворцаў і пастаўшчыкоў калійных угнаенняў у свеце. У нас развіта сельскагаспадарчае машынабудаванне. Экспарт прадуктаў харчавання летась склаў прыкладна 8 млрд долараў. Прадукты харчавання і сельскагаспадарчая прадукцыя па вялікім рахунку – гэта наша нафта. У сувязі з гэтым мы гаворым пра тое, што нам неабходныя Банк развіцця і Фонд развіцця ШАС, роўна як і абароненыя ад уздзеяння звонку фінансавыя механізмы.
У Беларусі зацікаўлены ў "сшыванні" транспартнай прасторы ШАС, у тым ліку за кошт прасоўвання такіх праектаў, як "Новы еўразійскі сухапутны мост«, ініцыятыва "Пояс і шлях", транспартныя калідоры "Поўнач – Поўдзень" і "Усход – Захад". Важна максімальна паскорыць праходжанне грузаў за кошт укаранення лічбавай інтэграванай сістэмы кіравання. Гандаль не можа абыходзіцца без лагістыкі і фінансаў, якія сёння з'яўляюцца ахілесавай пятай з улікам нелегітымных заходніх санкцый.
Ёмістасць і плацежаздольнасць рынкаў краін-членаў робяць ШАС перспектыўнай прасторай з пункту гледжання задачы дыверсіфікацыі і апераджальнага росту экспарту ва ўмовах нелегітымных санкцый. У сувязі з гэтым мы вітаем намер Кітая пашырыць доступ да свайго маштабнага рынку і давесці тавараабарот з дзяржавамі, якія ўваходзяць у арганізацыю, да 3 трлн долараў.
Так, эканамічны трэк ўсё яшчэ адстае ад дынамікі ў сферы бяспекі з-за адсутнасці механізмаў фінансавага суправаджэння праектаў. Аднак больш за 60% апытаных нашымі сацыёлагамі грамадзян мяркуюць, што менавіта ў сферы эканомікі, гандлю і фінансаў Беларусі варта актыўна супрацоўнічаць з ШАС. Магчымасць прадаваць там сваю прадукцыю ва ўмовах закрыцця заходніх рынкаў бачаць амаль 70%. Як крыніцу інвестыцый, тэхналогій і крэдытаў ШАС бачаць больш за 30%.
Вось чаму важна выбудоўваць больш гнуткія мадэлі гандлёва-эканамічнага ўзаемадзеяння, нацэленыя на захаванне пазітыўнай дынамікі і нарошчванне патэнцыялу. Гэтай ключавой мэце адказвае прыняты на саміце ў Астане План мерапрыемстваў па рэалізацыі стратэгіі эканамічнага развіцця ШАС на перыяд да 2030 года.
Саміт ШАС - 2024 у цэлым адзначыўся цікавай тэндэнцыяй зрушэння акцэнтаў на карысць эканомікі пры росце актыўнасці Кітая. З 25 падпісаных дакументаў супрацоўніцтва ў эканамічнай сферы датычацца шэсць. Акрамя выніковай дэкларацыі варта адзначыць рашэнні па стратэгіі развіцця ШАС да 2035 года, аб Асацыяцыі інвестараў дзяржаў-членаў, а таксама аб механізмах фінансавага суправаджэння праектнай дзейнасці.
ПЕРАВАГА
У кантэксце кампетэнцый канцэрна "Белнафтахім" заслугоўвае ўвагі рашэнне аб зацвярджэнні стратэгіі развіцця энергетычнага супрацоўніцтва дзяржаў ШАС да 2030 года. Дакумент накіраваны на павышэнне ўзроўню энергетычнай бяспекі і тэхналагічнага суверэнітэту краін-членаў, развіццё дыялогу і абмен інфармацыяй у ключавых сектарах галіны, уключаючы электраэнергетыку, нафтагазавую галіну, атамную энергетыку, а таксама нарошчванне патэнцыялу навукова-тэхнічнага і кадравага супрацоўніцтва.
Акрамя таго, Стратэгія прадугледжвае развіццё транзітнага патэнцыялу, разгляд магчымасці дыверсіфікацыі экспартных маршрутаў, садзейнічанне павышэнню бяспекі і надзейнасці нафтагазатранспартнай інфраструктуры. Прадугледжваецца таксама вывучэнне сумесных праектаў па выпуску прадуктаў на аснове вуглевадародаў, уключаючы нафтагазахімію.
Для развіцця эканомікі патрэбна бяспечнае асяроддзе. ШАС першапачаткова засноўвалася ў 2001 годзе як структура па кіраванні межамі і забеспячэнні рэгіянальнай бяспекі ў Цэнтральнай Азіі. Таму пытанні сапраўднай і непадзельнай бяспекі з'яўляюцца аднымі з базавых прыярытэтаў.
У дадзеным кантэксце цалкам лагічныя высновы экспертаў аб тым, што ў спісе краін, якія ў выніку могуць запусціць перамоўны працэс па Украіне паміж Масквой і Вашынгтонам, пераважаюць дзяржавы прасторы ШАС — Кітай, Індыя, Турцыя, Іран.
Беларусь – важная частка сістэмы бяспекі Вялікай Еўразіі, а ШАС – гэта яе апорны касцяк, у тым ліку праз механізмы Саюзнай дзяржавы і АДКБ. Будучы заходнім франтырам гэтай зоны, мы не можам быць па-за матрыцай. Сяброўства ў ШАС дапаможа яшчэ больш умацаваць нашу бяспеку – як палітычную, так і стратэгічную. А краінам – партнёрам могуць быць карысны нашы метады барацьбы з тэрарызмам і экстрэмізмам. Добры прыклад – сумеснае антытэрарыстычнае вучэнне Беларусі і КНР "Атакуючы Сокал".
Па дадзеных сацапытанняў БІСД, каля 30% рэспандэнтаў бачыць у ШАС патэнцыял для павышэння абараназдольнасці краіны, а таксама дадатковы замежнапалітычны пункт апоры ва ўмовах заходніх санкцый.
ШАС – гэта не толькі бяспека, эканоміка і гандаль, але і ўзаемнае ўзбагачэнне культур, што стымулюе збліжэнне нашых народаў. Праекты рухаюць канкрэтныя людзі. А для гэтага трэба больш зносін, каб у рамках міжкультурнай камунікацыі лепш пазнаваць і разумець адзін аднаго, станавіцца мацней і больш згуртаванымі.
На культурна-гуманітарным трэку мы прапануем запусціць фестываль культур ШАС (на вобраз і падабенства «Славянскага базару ў Віцебску»), праводзіць яго традыцыйна на ратацыйнай аснове. Цікавая ідэя стварэння моладзевай платформы ШАС, таму што ўсе перспектыўныя праекты будуць рэалізоўваць маладыя людзі, якім сёння 20-30 гадоў. Гэта наша будучыня. Старажытнакітайскі філосаф Канфуцый на гэты конт вельмі дакладна напісаў: «Калі ваш план на год, то саджайце рыс. Калі ваш план на дзесяцігоддзе, то саджайце дрэвы. Калі ваш план на ўсё жыццё, то вучыце дзяцей"
У поўнай меры ў такую кітайскую філасофію ўпісваецца заклік прэзідэнта Беларусі да партнёраў актыўна падключацца да распрацоўкі і ўзгаднення Еўразійскай хартыі разнастайнасці і шматпалярнасці ў XXI стагоддзі — яшчэ адной важнай нашай ініцыятывы. Ясна адно: прастора ШАС – гэта дакладна не месца для канфліктаў і войнаў!
ЭКСПЕРТНАЕ ВЫМЯРЭННЕ
Час патрабуе ад ШАС, якая пазіцыянуе сябе як арганізацыя новага тыпу, не толькі гнутка адаптавацца да зменлівага свету, але і здолець зазірнуць за гарызонт бягучых тэндэнцый агульнасусветнага і ўласнага развіцця. Вось чаму патрэбны новыя аб'яднальныя ідэі і сэнсы. Неацэнную ролю тут адыгрывае экспертная дыпламатыя, або, як яе называюць, дыпламатыя другога трэка.
На фоне эскалацыі геапалітычнай абстаноўкі, эрозіі асноў міжнароднага права дыхтоўнае экспертна-аналітычнае забеспячэнне дзейнасці ШАС асабліва важна і неабходна. Практыкаарыентаванае ўзаемадзеянне па лініі экспертна-аналітычных цэнтраў спрыяе ўмацаванню інстытуцыйнага фундамента ШАС, дапамагае павысіць узровень ўзаемнага даверу і ўзаемаразумення, а таксама ўнесці сваю лепту ў фарміраванне агульнага рынку ідэй і ладу будучага арганізацыі.
Для Беларусі гэты гуманітарны камунікацыйны канал – дадатковая магчымасць гарманічнай інтэграцыі ў шматнацыянальную сям'ю ШАС.
Беларускі інстытут стратэгічных даследаванняў як вядучы дзяржаўны навукова-даследчы цэнтр, заснавальнікам якога з'яўляецца Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь, дзейнічае менавіта ў такой парадыгме.
Сёння ШАС істотна адрозніваецца ад створанай на заранку ХХІ стагоддзя "шанхайскай пяцёркі". Свет перажывае складаныя і глыбокія змены, нарастаюць нестабільнасць і нявызначанасць. На гэтым фоне ШАС сутыкаецца з сур'ёзнымі выклікамі. Аднак, будучы аптымістам, я бачу ў гэтым схаваныя магчымасці для ўстойлівага развіцця і пазітыўнага вобразу будучыні.
Далейшая мадэрнізацыя арганізацыі ўяўляецца неабходнай для эфектыўнага рэагавання на новыя выклікі і яе адаптацыі да сучасных рэалій. Важна завяршыць інстытуцыйна-кіраўнічую рэформу ШАС, адкалібраваць механізмы практычнага ўзаемадзеяння і рэалізацыі наяўных дамоўленасцей, знайсці эфектыўную мадэль гандлёва-эканамічнага супрацоўніцтва. Пры гэтым трэба старацца пераадольваць узаемныя праблемы і супярэчнасці, пазбягаць пратэкцыянізму і нацыянальнага эгаізму.
У будучыні мы бачым ШАС адным з ключавых цэнтраў уплыву і прыцягнення планетарнага маштабу. Той факт, што каля 20 краін жадаюць далучыцца да арганізацыі, стварае добрыя перадумовы і выклікае аптымізм. Патэнцыял Еўразійскага рэгіёну велізарны, яго роля экспанентна ўзрастае. Гэта каласальная рэсурсная, вытворчая і інвестыцыйная база, спажывецкі рынак. Усё гэта азначае, што наперадзе нас чакае шмат карпатлівай, напружанай, але цікавай працы.