Граматны падыход у новых рэаліях
Тэма імпартазамяшчэння для Беларусі не новая. Розныя мерапрыемствы ў гэтым накірунку рэалізуюцца ў краіне ўжо больш за 20 гадоў. Але калі раней мы ставілі перад сабой чыста сацыяльна-эканамічныя мэты – стварэнне новых працоўных месцаў, прыцягненне інвестыцый, паляпшэнне сальда знешнегандлёвага баланса, павелічэнне экспарту, то зараз, на фоне санкцый і знешніх абмежаванняў, на коне суверэнітэт краіны.
Цалкам відавочна, што нават у партнёрстве з Расіяй і краінамі – членамі ЕАЭС Беларусь не зможа выпускаць усю наменклатуру неабходных нашай дзяржаве прадукцыі і тавараў. Пагэтаму сёння стаіць важная задача: сканцэнтраваць рэсурсы на асваенні стратэгічна важных для краіны вырабаў. У першую чаргу тых з іх, якія найбольш падвержаны санкцыйным рызыкам. У тым ліку ў частцы паставак з дружалюбных краін, якія супрацоўнічаюць з намі, але выпрабоўваюць эфект другасных санкцый, што, несумненна, сказваецца на нашым узаемадзеянні. Па-другое, праекты па замяшчэнні неабходна ацэньваць з пункту гледжання іх імпартаёмістасці па ўсяму ланцужку прамежкавых звёнаў – сыравіны, матэрыялаў і камплектуючых. Гэта неабходна і для таго, каб ясна ўяўляць эканамічны эфект і ацэнкі патэнцыяльных рызык ад знешніх фактараў – не толькі рэстракцыйных, але і іншых форс-мажораў, у тым ліку эпідэміялагічных. Наколькі хутка могуць быць парушаны вытворча-лагістычныя ланцужкі, паказаў вопыт пандэміі.
Трэба разумець істотнае адрозненне мерапрыемстваў па імпартазамяшчэнні ў натуральным і паступальным рэжыме якаснага эндагеннага (унутранага) развіцця эканомікі і ва ўмовах санкцыйнага ціску. Ва ўмовах сітуацыі, якая склалася, прыходзіцца паралельна рашаць некалькі задач. Па-першае, тактычную, каб гарантаваць бесперабойную работу прадпрыемстваў і насычэнне спажывецкага рынку. Па гэтым вектары праведзена і працягваецца каласальная работа па замяшчэнні тавараў заходніх кампаній пастаўшчыкамі з дружалюбных дзяржаў. Па-другое, стаіць задача па ўласна імпартазамяшчэнні: асваенне вытворчасці крытычна важных для нацыянальнай бяспекі і эканомікі краіны вырабаў. Зразумела, што адразу наладзіць выпуск усёй наменклатуры немагчыма, і гэтыя мэты дасягальныя толькі ў сярэднетэрміновай перспектыве.
Па-трэцяе, відавочна, што для развіцця неабходна не толькі капіраваць тыя вырабы, пастаўка якіх па тых або іншых прычынах абцяжарана на наш рынак, але і глядзець у будучыню. Сёння важна распрацоўваць прадукцыю, якая будзе запатрабавана і канкурэнтаздольная праз 5-10 гадоў.
Для эфектыўнай палітыкі імпартазамяшчэння патрабуецца выключыць або знізіць тыя ўнутраныя абмежаванні, якія склаліся ў нашай, саюзнай і еўразійскай эканоміках у сілу тых або іншых абставінаў. Адным з самых значных бар’ераў, з якім сутыкаецца беларускі вытворца, - дэфіцыт інфармацыі. Нярэдка, каб сабраць неабходныя дадзеныя аб кампаніях, якія выпускаюць, напрыклад, радыёэлектронныя кампаненты, прыходзіцца прыкладаць неймаверныя намаганні. Выкарыстоўваць у тым ліку і нефармальныя каналы: калягаліновыя сайты, форумы, групы ў сацыяльных сетках... Больш-менш выразная карціна збіраецца літаральна па крупіцах.
З вытворцамі імпартнай элементнай базы ўзаемадзейнічаць пакуль аб’ектыўна прасцей. За мяжой даўно ўкаранена практыка фарміравання сайтаў-каталізатараў і глабальных дыстрыб’ютараў, якія прасоўваюць інтарэсы вялікай колькасці вытворцаў электронікі. У адкрытым доступе можна знайсці параметры кампанентаў у выглядзе асобнага дакумента, так званага даташыта (datasheet - «ліст з дадзенымі»). У буйных брэндаў даташыты – шматстаронкавыя дкументы, з якіх можна даведацца пра ўсе характарыстыкі вырабу. Такі вопыт мэтазгодна шырэй прымяняць айчынным вытворцам электронных кампанентаў. Натуральна, захоўваючы баланс між камерцыйнай тайнай і прасоўваннем прадукцыі.
Другое сур’ёзнае абмежаванне – працяглы водгук на заказ. Акрамя таго, для страхоўкі зрыву дастаўкі тавараў прыходзіцца трымаць на складзе запас, што патрабуе дадатковых абаротных сродкаў, цягне невытворчыя фінансавыя выдаткі і сказваецца як на себекошце прадукцыі, так і на фінансава-эканамічным выніку кампаніі, якая выпускае канчатковую прадукцыю.
Яшчэ адна складанасць, якую прыйдзецца так або інакш пераадольваць, - павышэнне аб’ёмаў выпуску імпартазамяшчальнай прадукцыі да ўзроўню, які б дазваляў забяспечваць эканамічную эфектыўнасць вытворчасці. Гэтага можна дасягнуць як за кошт развіцця экспарту, так і аптымізацыі ўнутранага попыту. Напрыклад, тыя або іншыя вузлы і агрэгаты для пэўнага вырабу уніфікаваць у межах, напрыклад, машынабудаўнічай галіны. І гэту ўніфікацыю першапачаткова закладваць у канструктарскую дакументацыю. Бо мелкасерыйная вытворчасць высокатэхналагічнай прадукцыі робіць яе дастаткова дарагой, а на рынку часта прыходзіцца канкурыраваць з прадукцыяй з дружалюбных краін, у тым ліку Паўднёва-Усходняй Азіі. А іх цэны намнога прывабней для беларускіх спажыўцоў.
Уяўляецца, што для дынамічнага і эфектыўнага імпартазамяшчэння ў першую чаргу неабходна фарміраваць адпаведную інфраструктуру. Перш за ўсё інфармацыйную, каб дадзеныя аб нашых вытворцах былі даступны патэнцыяльным беларускім і расійскім спажыўцам. Прасоўванне на больш якасным узроўні імпартазамяняльнай прадукцыі будзе садзейнічаць рашэнню іншай ключавой праблемы – забеспячэнню аб’ёмаў серыйнай вытворчасці на тым узроўні, які дазволіць выходзіць на прымальную акупнасць капітальных выдаткаў і канкурэнтаздольны себекошт.
Віталій Дэміраў, аналітык БІСД