Эксперты называюць 2025-ы Годам вялікага пералому не толькі ў сусветнай палітыцы, але і эканоміцы. Што будзе з цэнамі на нафту? Як глабальныя трэнды ўплываюць на Беларусь? У якой сферы можна выкарыстоўваць магчымасці, якiя адкрываюцца? Пра гэта наша размова з аналітыкам БІСД кандыдатам філасофскіх навук Віталём Дэміравым.
– Віталь Віктаравіч, апошнім часам з'яўляецца шмат інфармацыі аб змене сусветных, у прыватнасці эканамічных, трэндаў у сувязі з заявамі прэзідэнта ЗША Дональда Трампа. На ваш погляд, у чым сутнасць сітуацыі?
– Глабальны трэнд складаецца ў тым, што сусветная эканоміка будзе запавольвацца па аб'ектыўных прычынах. Прыход новага прэзідэнта ЗША азнаменаваў прасоўванне ізаляцыянісцкай палітыкі рэспубліканскай партыі, якая азначае вяртанне ў Штаты актываў, капіталу, а таксама ўпор на экспартны гандаль і павышэнне ўвазных пошлін на тавары з шэрагу рэгіёнаў. Мэта – канцэнтрацыя рэсурсаў унутры краіны і памяншэнне дзяржаўнай запазычанасці. Таму рэспубліканцы зацікаўлены ў актыўным экспарце, у прыватнасці, сланцавай нафты. Адсюль і перадвыбарчы лозунг Дональда Трампа "Drill, baby, drill!", гэта значыць "Буры, дзетка, буры!».
Але тут не ўсё так адназначна. Як і з павышэннем мытных пошлін. Так, імпарт падаражэе, але для рэспубліканцаў галоўнае — абарона кампаній унутранага рынку. За кошт гэтага будзе папаўняцца дзяржбюджэт, зніжацца канкурэнцыя паміж рэзідэнтамi. Таму павелічэнне мытных пошлін на імпарт незалежна ад іншых абставінаў можа прывесці да запавольвання сусветнай эканомікі і некаторай рэцэсіі.
– Ці нясе гэта пагрозу эканоміцы нашай краіны?
– У нас экспартаарыентаваная эканоміка. Адпаведна, пры запавольванні на сусветным узроўні складзецца не лепшая кан'юнктура цэн на глабальных рынках. Таму нашай краіне выгадны сусветны рост за кошт колькаснага павелічэння фінансавых інтэрвенцый, якiя пазітыўна ўплываюць на цэнавую кан'юнктуру, у тым ліку на экспартныя тавары, якія мы прадаем. Як вобразна кажуць, прыліў падымае ўсе караблі. А цяпер можа скласціся супрацьлеглая сітуацыя.
Аднак неабходна ўлічваць, што з 2020 года структура экспартных патокаў Беларусі таксама змянілася. Павялічыўшы продажы ў Расіі, а таксама КНР і некаторых іншых краінах далёкай дугі, мы ў пэўнай ступені знайшлі сваю цэнавую нішу. Беларуская прадукцыя прымальная для нашых партнёраў па якасці і сэрвісным абслугоўванні. Менавіта на гэта робіцца асноўны разлік, які дазволіць нашым экспарцёрам прадаваць, нягледзячы на кан'юнктуру.
Таму мой прагноз такі: з улікам пераарыентацыі экспартных патокаў беларуская эканоміка ў цэлым справіцца і хутчэй за ўсё выйдзе на прагнозны паказчык росту ВУП, гэта значыць 4,1%.
– Што будзе з цэнамi на нафту? Ці здольны прэзідэнт ЗША сваімі рашэннямі паўплываць на іх зніжэнне?
– Цэны на нафту схільныя моцнай валацільнасці, таму лепш абмеркаваць варыянты сцэнарыяў развіцця падзей, ад якіх залежаць цэны. Напрыклад, калі Дональд Трамп заявіў аб тым, што неабходна бурыць новыя свідравіны ў запаведных зонах штата Аляска, павялічваць аб'ёмы здабычы нафты, гаворка ішла аб новым месцараджэннi, дзе яшчэ не скончана геолагаразведка, няма ні дарог, ні трубаправодаў і г.д. На засваенне патрэбны час і істотныя інвестыцыі. Атрымліваецца, што тэарэтычна можна хутка нарасціць здабычу сланцавай нафты, але гэта адбываецца, як правіла, ва ўмовах не самых нізкіх цэн, а для бурнага развіцця — высокіх. Здабыча сланцавай нафты ў ЗША ў 2024 годзе заставалася рэнтабельнай пры цэнах на Brent ад 46 да 66 долараў за барэль.
У адрозненне ад іншых краін у ЗША няма фіскальных механізмаў зніжэння выдаткаў. Таму існуюць два варыянты.
Прэзідэнт ЗША, магчыма, паабяцае амерыканскім сланцавым кампаніям, што нават калі сусветныя цэны не будуць высокімі, то на ўнутраным рынку краіны іх падымуць за кошт датацый з бюджэту. Дапусцім, так можна пратрымацца год, але на акупнасць свідравін неабходна прыкладна тры гады. Атрымліваецца, што аднаго года нізкіх цэн недастаткова. Ёсць рызыка таго, што ўсё гэта няхуткая справа. А Расія цалкам можа вытрымаць нізкія цэны на працягу бліжэйшага года.
– Як, па-вашаму, павядзе сябе яшчэ адзін буйны экспарцёр нафты – Саудаўская Аравія, ад якой шмат у чым залежаць сусветныя цэны на нафту?
– У апошнія дзесяць гадоў рэакцыя Саудаўскай Арабіі на зніжэнне попыту нафты вар'іравалася ў залежнасці ад рынкавых умоў і стратэгічных мэтаў, але можна вылучыць два асноўныя падыходы. Першы – скарачэнне здабычы для стабілізацыі цэн, асабліва ў рамках АПЕК+. У 2020 годзе падчас пандэміі COVID-19 Саудаўская Аравія адыграла ключавую ролю ў пагадненні АПЕК+ аб рэкордным скарачэнні здабычы на 9,7 мільёна барэляў у суткі, каб прадухіліць абвал цэн. Гэта было рэакцыяй на беспрэцэдэнтнае падзенне попыту. У іншыя перыяды, напрыклад у 2016-2017 гадах, яна таксама падтрымлівала абмежаванне здабычы ў супрацоўніцтве з АПЕК+ для аднаўлення балансу рынку пасля цэнавага крызісу папярэдніх двух-трох гадоў.
Іншая рыначная ўмова – захаванне або павелічэнне здабычы для абароны долі рынку. У 2014-2015 гадах, калі цэны абвалiлicя з-за росту здабычы сланцавай нафты ў ЗША і зніжэнне попыту, Саудаўская Арабія адмовілася скарачаць здабычу. Замест гэтага яна павялічыла прапанову, каб захаваць сваю долю рынку і аказаць ціск на канкурэнтаў з высокiм сабекоштам, напрыклад на амерыканскія сланцавыя кампаніі. Гэта прывяло да працяглага перыяду нізкіх цэн, але дазволіла ўмацаваць пазіцыі каралеўства.
Пасля 2016 года Саудаўская Аравія часцей звяртаецца да каардынацыі з АПЕК+ для кіравання прапановай, асабліва ў крызісныя моманты. Гэта звязана з яе залежнасцю ад нафтавых даходаў для рэалізацыі праграмы эканамічнай дыверсіфікацыі Vision 2030. Аднак ва ўмовах структурных змяненняў на рынку, у прыватнасці росту канкурэнцыі з боку ЗША, яна можа зноў пераключацца на стратэгію абароны долі рынку.
Дык што ж будзе з сусветнымі цэнамі на нафту? Расці яны хутчэй за ўсё не будуць. Пры запавольванні сусветнай эканомікі попыт на нафту паменшыцца. Паводзіны Саудаўскай Аравіі, мяркую, будзе адпавядаць найбольш тыповай схеме апошняга дзесяцігоддзя, калі пры паслабленні попыту гэты экспарцёр проста зніжае здабычу. Дзеянні каралеўства залежаць ад ацэнкі доўгатэрміновых рызык для цэн і неабходнасці абароны рынкавай долі. Паколькі асноўны пасыл нашай размовы заключаецца ў тым, што абарона ад канкурэнтаў-сланцавiкоў будзе менш актуальная, чым зніжэнне рызык цэнападу з прычыны падзення попыту з боку запаволенай сусветнай эканомікі, то і прагноз зніжэння здабычы выглядае цалкам справядлівым.
– Якія магчымасці адкрываюцца перад Беларуссю на фоне сучасных сусветных выклікаў? Ці ёсць шанец вырвацца наперад за кошт цыфравізацыі краіны?
– Толькі цяпер канцэптуальна стала зразумела, што павінна ўяўляць сабой цыфравізацыя насамрэч. Гэта гісторыя не пра тое, каб лічбавых сэрвісаў стала больш, а як раз, наадварот, пра іх колькаснае памяншэнне, якое прадугледжвае рэінжынірынг працэсаў пасля іх укаранення.
Такое магчыма толькі ў тым выпадку, калі мы разумеем "лічбу" не як павелічэнне ўсяго, што звязана з інтэрнэтам і мабільнымі праграмамі. Цыфравізацыя – гэта стварэнне такіх платформаў, у якіх блокчэйн-тэхналогіі дазваляюць аўтаматызаваць адносіны эканамічных суб'ектаў з дапамогай разумных кантрактаў, якія аптымізуюць мэтавыя функцыі контрагентаў ў прасторы імітацыйнага мадэлявання на аснове поўнай інфармацыі. Гэта значыць паколькі гаворка ідзе не толькі аб кантрактах, якiя выконваюцца самастойна (паводле тых умоў, якія ў іх вызначылі контрагенты) на аснове блокчэйн-тэхналогій, але і аб прапанове платформай мноства магчымых разумных кантрактаў, найбольш аптымальных з пункту гледжання агульных мэтаў і рэсурсаў контрагентаў, то відавочна таксама неабходнасць прымянення тэхналогій ШI У гэтым уся сутнасць: блокчэйн плюс ШІ.
Напрыклад, мы зробім дзесяць тысяч сістэм ШІ. Адны будуць мыць вокны, іншыя – саджаць бульбу, трэція – перавозіць грузы. Цыфравізацыяй гэта назваць нельга. Гэта будзе толькі мноства асобных сістэм са штучным інтэлектам пэўнага функцыяналу. У роўнай ступені для цыфравізацыі недастаткова і шчыльнай сеткі разумных кантрактаў саміх па сабе – бо яны не дадуць эфекту "скразной аўтаматызацыі" эканамічных адносін. Гэта значыць, толькі платформы, якія аб'ядноўваюць функцыянал блокчэйна і ШІ, могуць стаць адпраўной кропкай для цыфравізацыі.
- Вы маеце на ўвазе рабатызацыю?
- Робаты - гэта таксама патрэбная рэч для цыфравізацыі, але не галоўная. Сёння пад рабатызацыяй маюць на ўвазе ў асноўным станкі. Аднак станок мае вузкую спецыялізацыю, ён арыентаваны на нейкае канкрэтнае дзеянне, а робат, наадварот,-універсальны спецыяліст. Можа сёння шыць, заўтра прыбіраць, паслязаўтра дастаўляць сыравіну і г.д. У гэтым і сэнс, напрыклад, стварэння андроіда: ён ужо ходзіць, бегае, скача, валодае дробнай маторыкай — усё залежыць ад праграмнага забеспячэння.
У бліжэйшы час на сусветных рынках кардынальна зменяцца спецыялізацыя і дынаміка попыту, г. зн. залежнасць ад яго стане каласальнай. Пры вельмі высокай валацільнасцi попыту рынак прапаноў зможа рэагаваць маментальна за кошт перазапуску праграмнага забеспячэння робата-вытворцы. Напрыклад, учора красоўкі рабіў, а сёння прыйдзе выпускаць халадзільнікі або нават смартфоны. У такім становішчы прадпрыемствы-гіганты з вялікімі станкамі не змогуць прытрымлівацца дынамікі рынку і павінны будуць з яго сыходзіць. Таму ўжо сёння неабходна пры рабатызацыі ўкладвацца ў універсальныя машыны. Важна, што робаты інтэнсіўна пойдуць у тым ліку ў сферу паслуг. А гэта велізарная колькасць працоўных месцаў. Таму такія трэнды неабходна ўлічваць. На мой погляд, выйсці з сітуацыі і абагнаць канкурэнтаў можна за кошт сістэмы ШІ, якая пабудуе платформу блокчэйн-адносін паміж прадпрыемствамі.
- Гаворка ідзе аб выкарыстанні эканамічных платформаў з ШІ для аналітыкі, кіравання рызыкамі і прыняцця рашэнняў?
- Патрэбна адзіная сістэма, якая рэалізуе ўзаемадзеянне з кліентамі і пастаўшчыкамі з улікам унутраных рэсурсаў. Я маю на ўвазе адкрытую дзяржаўную аўтаматызаваную платформу (АДАП), якую рэальна стварыць. Самой сістэмы яшчэ няма, але ёсць бачанне яе канцэпцыі, архітэктуры і траекторыі ўкаранення. Лічу, што толькі такі падыход аб'яднае існуючыя платформы ў адну і зможа рэалізаваць задачу, якую ставіць наш урад па аналізе цэн для кіравання эканамічнымі працэсамі.
Патрэбны не проста дадзеныя, а іх аналіз, які аўтаматычна прывядзе да аптымізацыі адносін з кліентамі, пастаўшчыкамі, агентамі і г. д.
Працэсы цыфравізацыі, якiя пашыраюцца, цягнуць за сабой новыя бізнес-мадэлі і структуру адносін у працэсе вытворчасці, размеркавання і спажывання тавараў, паслуг і прадуктова-сэрвісных сістэм. З'яўляецца неабходнасць у стварэнні дзяржкарпарацый-больш гнуткіх і складаных у параўнанні з холдынгамі і, адпаведна, з менш выяўленай цэнтралізацыяй.
Эканамічны контур дзяржкарпарацыі - гэта самае спрыяльнае асяроддзе для стварэння эфекту лічбавага аб'яднання лакальных, галіновых і карпаратыўных сэрвісаў. У ёй можна будзе павысіць эфектыўнасць і канкурэнтаздольнасць за кошт калектыўных працэсаў кіравання фінансамі, ланцужкамі паставак, чалавечымі рэсурсамі, жыццёвым цыклам вырабы, а таксама дэталёвым планаваннем патрэбаў, магутнасцяў і матэрыялаў, асноўным планам і маршрутызацыяй вытворчасці.
Такога роду аб'яднанне неабходна для аўтаматызацыі бізнес-працэсаў наступнага ўзроўню, дзе, з аднаго боку, аб'ектам аўтаматызацыі становяцца працэсы ў рамках не толькі асобна ўзятай фірмы, але і ў рамках ланцужкі эканамічнага ўзаемадзеяння контрагентаў і спажыўцоў, а з другога — узнікаюць ўласцівасці самаадаптыўнасцi і самааптымiзацыi бізнес-працэсу. У выніку паляпшаецца якасць інфармацыі, якая паступае, змяняецца яе месца ў лічбавых ланцужках стварэння і спажывання дабаўленай вартасцi.
З сістэмы з першапачаткова няпоўнай інфармацыяй яна пераўтворыцца ў больш кіруемы і прагназуемы механізм кiберфiзiчных сістэм і лічбавых платформаў, у якім чалавек перастае быць непасрэдным удзельнікам працэсу стварэння, размеркавання і спажывання дабаўленай кошту, а становіцца арбітрам і бенефіцыярам эканамічных працэсаў.
Святлана Сабіла. Аглядальнік
Крыніца: НАФТАХІМІЯ