Разважаючы тры гады таму над выбарам назвы для свайго праекта і спыніўшыся на гістарыяграфічным тэрміне "Вялікая гульня ў Азіі 2.0", намеснік начальніка ўпраўлення знешняй палітыкі Беларускага інстытута стратэгічных даследаванняў (БІСД) Юрый Ярмалінскі сутыкнуўся з немалой іроніяй у свой адрас з нагоды схільнасці да канспіралогіі. Між тым нядаўнія заявы Дональда Лу, памочніка дзяржсакратара ЗША па справах Паўднёвай і Цэнтральнай Азіі, наглядна пацвярджаюць, што такая гульня англасаксамі ў гэтым рэгіёне вядзецца на сістэмнай аснове не першы год. Сёння аналітык БІСД Юрый Ярмалінскі сваім меркаваннем аб тым, што ж за гульня разгортваецца ў гэтым рэгіёне і чаму заклікі нашага Прэзідэнта да згуртаванасці і кансалідацыі ў вялікай Еўразіі актуальныя як ніколі.
Даведачна.
Вялікая гульня (або іншая назва "Вайна ценяў") - распаўсюджаны ў гістарыяграфіі тэрмін, які выкарыстоўваецца для апісання геапалітычнага суперніцтва паміж Брытанскай і Расійскай імперыямі за панаванне ў Цэнтральнай Азіі ў XIX - пачатку XX стагоддзя.
"Мы вядзем важную барацьбу ў Паўднёвай і Цэнтральнай Азіі. Гэта барацьба, накіраваная на тое, каб канкураваць з КНР, супрацьстаяць дэзінфармацыі з боку Расі і КНР, не дапускаць стварэння тэрарыстычнымі групоўкамі пагроз нашай бяспецы", - сказаў ён. Пры гэтым недвухсэнсоўна былі агучаны намеры выцясняць расiйскія СМІ з рэгіянальнай медыяпрасторы шляхам стварэння ўласных альтэрнатыў.
Паводле яго сцвярджэння, "краіны Цэнтральнай Азіі хістаюцца ад шкоднага эканамічнага ўздзеяння", выкліканага спецыяльнай ваеннай аперацыяй РФ, і ад "непасільнага даўгавога цяжару, навязанага нежыццяздольнымі пазыкамі КНР".
Пэўную ролю ў сваёй стратэгіі ЗША адводзяць тым незадаволеным выхадцам Цэнтральнаазіяцкіх рэспублік, якіх цяпер дэпартуюць з Расiі. На ідэалагічную апрацоўку гэтай катэгорыі пад вонкава добрапрыстойнай шыльдай забеспячэння іх працаўладкавання ў сябе дома амерыканская адміністрацыя запрасіла на 2025 год у Кангрэса $220,7 млн.
Дарэчы, краіны G7 таксама заявілі пра свае намеры ўкласці ў краіны рэгіёну $200 млрд. Раней Еўрасаюз паабяцаў $10 млрд. у рамках іншых праектаў, такіх як ERICEN, ЗША абяцалі інвеставаць у мясцовую інфраструктуру $20-25 млн.
Безумоўна паважаючы суверэннае права выбару нашых сяброў у Цэнтральнай Азіі, у дадзеным кантэксце дарэчы нагадаць лацінскую крылатую фразу Timeo Danaos et dona ferentes ("Бойцеся данайцаў, якiя дары прыносяць"). Тым больш што па факце высокапастаўлены амерыканскі дыпламат фактычна адкрытым тэкстам пацвердзіў дамаганні ЗША да рэгіёну, не чужога для нас.
Разам з тым у рыторыцы спадара Лу не прагучала нічога прынцыпова новага. Яго тэзісы варта аналізаваць ў больш шырокім стратэгічным і гістарычным кантэксце.
ЗША даўно і рэгулярна пастулююць свае нацыянальныя інтарэсы і памкненні ў Цэнтральнай Азіі, у тым ліку ў фармаце афіцыйных і канцэптуальных дакументаў.
Збігнеў Бжэзінскі яшчэ ў 1997 годзе назваў багатыя рэсурсамі тэрыторыі Еўразіі "вялікай шахматнай дошкай", спрагназаваўшы, што менавіта за іх і разгорнецца геапалітычная барацьба ў XXI стагоддзі.
Стратэгія ЗША па Цэнтральнай Азіі на 2019-2025 гады фіксуе, што "цесныя адносіны і супрацоўніцтва з усімі пяццю дзяржавамі нацэлены на прасоўванне каштоўнасцяў ЗША і забеспячэнне процівагі ўплыву суседзяў па рэгіёне. Пашырэнне магчымасцяў для амерыканскага бізнесу будзе спрыяць падтрыманню ўзроўню занятасці і развіццю вытворчасці ў Злучаных Штатах".
Такім чынам, аналіз гэтых і многіх іншых дакументаў дае падставу для вываду аб тым, што, акрамя стварэння ачагоў напружанасці па перыметры межаў РФ і КНР, нацыянальнай цікавасцю Вашынгтона ў рэгіёне з'яўляецца атрыманне доступу да прыродных рэсурсаў, у прыватнасці рэдказямельных металаў.
Па дадзеных СМІ, літаральна на днях падпісана пагадненне аб стварэнні сумеснага казахска-амерыканскага прадпрыемства Сove Kaz Capital Group LLC для правядзення геолагаразведкі. У сакавіку паўднёвакарэйская кампанія атрымала дазвол казахстанскіх уладаў на пошук і эксплуатацыю месцараджэнняў літыя.
Рэспубліка Карэя цікавіцца распрацоўкай карысных выкапняў у Кыргызстане. Нядаўна стала вядома пра цікавасць фінансавага дома Ротшыльдаў да месцараджэнняў урана на Ісык-кулі. Там таксама маюцца таксама запасы торыя, цырконія, тытана, фосфару і палявога шпата, якія ацэньваюцца прыкладна ў $300 млрд.
Узбекістан распрацоўвае арыентаваныя на ЕС праекты па здабычы рэдказямельных металаў коштам $500 млн. У красавіку Ташкент і Брусель падпісалі мемарандум аб узаемаразуменні па развіцці ўстойлівых ланцужкоў стварэння кошту ў галіне крытычна важнай сыравіны. І гэта далёка няпоўны спіс.
Паколькі Расія і Кітай з'яўляюцца двума найбуйнейшымі гульцамі ў Цэнтральнай Азіі, можна чакаць там яшчэ большай актывізацыі амерыканскай мяккай і дыскурсіўнай сілы, павелічэння прысутнасці заходняга бізнесу, інтэнсіўнасці паездак розных эмісараў, а таксама нарошчвання аб'ёмаў дапамогі па лініі розных фінансавых донараў мясцоваму няўрадаваму сектару і так званым незалежным масмедыя, якія традыцыйна з'яўляюцца таранам падчас рэалізацыі дэструктыўных сцэнарыяў.
Пры гэтым нельга выключаць, што, акрамя інструментаў мяккай сілы, выгадаатрымальнікі будуць рабіць стаўку і на больш радыкальныя, у тым ліку тэрарыстычныя метады. Прадухіленая нядаўна спроба дзяржаўнага перавароту ў Кыргызстане, у якой эксперты ўгледзелі аналогіі са студзеньскімі падзеямі 2022 года ў Казахстане, з'яўляецца таму наглядным пацвярджэннем. Сюды ж можна аднесці і ліпеньскія пратэсты ва ўзбекскім Каракалпакстане ў гэтым жа годзе.
Трэба прызнаць, што ціск захаду на цэнтральнаазіяцкія сталіцы ўперамешку з падладжваннямі дае пэўны эфект. Напрыклад, у II квартале, баючыся другасных санкцый, банкі ў гэтых краінах прыкметна зрабілі больш жорсткім камплаенс ў дачыненні да кампаній з расійскім капіталам. Прычым праблемы ўзнікаюць нават пры плацяжах у нацвалютах, што павялічвае транзакцыйных выдаткі.
Іншы бок "медаля" - павелічэнне рэгіянальнай" пяцёркай " сваіх ваенных бюджэтаў і закупка сучасных відаў узбраенняў, што пацвярджаюць дадзеныя Стакгольмскага інстытута даследавання свету. У аснове гэтага трэнду, акрамя нарастальнага суперніцтва знешніх сіл за ўплыў у рэгіёне, эксперты называюць глабальную нестабільнасць, СВА ва Украіне, рызыкі магчымых памежных канфліктаў, а таксама канфлікт на Паўднёвым Каўказе, якi тлее.
Паводле адной з гіпотэз, гонка ўзбраенняў у Цэнтральнай Азіі толькі ўзмацняе рызыкі верагоднай дэстабілізацыі. А шматмерныя працэсы, якія адбываюцца там цяпер – не што іншае як пошук кропак уразлівасці, праз якія можна было б хутка расхiстаць сітуацыю.
Відавочна, што па меры знясілення рэсурсаў сваіх антырасiйскіх проксі ва Усходняй Еўропе Захаду патрэбны другі фронт. Цэнтральная Азія, якая мяжуе з Расіяй, Кітаем, Іранам і Афганістанам (па версіі таго Бжэзінскага – "Еўразійскія Балканы") ідэальна падыходзіць пад гэтую задачу. Тым больш што яна лічыцца геапалітычным "ядром" ШАС, а Казахстан, Кыргызстан і Таджыкістан таксама з'яўляюцца і членамі АДКБ з усімі вынікаючымі з артыкула 4 Дагавора аб калектыўнай бяспецы ўзаемнымі абавязацельствамі.
Усе гэтыя выкладкі падымаюць на самы сур'ёзны ўзровень успрыманне заклікаў кіраўніка нашай дзяржавы да большага адзінства, згуртаванасці і кансалідацыі ў вялікай Еўразіі. Сённяшняя міжнародная абстаноўка робіць гэтыя каштоўнасці фундаментальнымі і сістэмаўтваральнымі фактарамі забеспячэння міру, стабільнасці, бяспекі і росквіту на гэтай прасторы.
Дата публікацыі