І сялу, і гораду
Духоўныя карані любой цывілізацыі ляжаць у сельскай мясцовасці, а інтэлектуальная сіла і тэхнічны прагрэс развіваліся ў гарадах. Цэнтр і рэгіёны знаходзяцца ў біпалярных адносінах: спалучаюць у сабе і супярэчнасці, і адзінства. Навуковыя дасягненні, адукацыя, медыцына ў сваіх самых высокіх праявах канцэнтруюцца ў урбаністычных цэнтрах. І па-іншаму зрабіць праблематычна. Але інавацыі павінны маштабавацца і ў малыя населеныя пункты, якія без ноў-хаў, сучаснай інфраструктуры ў самым шырокім разуменні прыйдуць у заняпад, ударыўшы бумерангам па гарадах: без надзейнага забеспячэння харчаваннем мегаполісы хутка ператвараюцца ў каменныя джунглі. Апошнія некалькі дзесяцігоддзяў назіраўся ўхіл у бок гарадскога жыцця. Тым больш важна для захавання гармоніі – і сацыяльнай, і эканамічнай – падцягнуць рэгіёны. Не самая трывіяльная задача, якая патрабуе далікатных падыходаў і арыгінальных арганізацыйных і адміністрацыйных рашэнняў. Пра перспектывы рэгіянальнага развіцця ў доўгатэрміновым перыядзе пагаварылі з аналітыкам Беларускага інстытута стратэгічных даследаванняў Ірынай Русак.
СКАЗАНА
Прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка:
- Значыць, трэба ламаць схему. Землі і рэсурс стратных гаспадарак паўнавартасна перадаваць моцным гаспадаркам і працаваць па схеме узбуйненых таварна-сыравінных комплексаў. На ствараемых прадпрыемствах — ажыццяўляць будаўніцтва сучасных маштабных малочна-таварных і свінагадоўчых комплексаў.
Падчас выступлення на нарадзе аб развіцці вёскі і павышэнні эфектыўнасці аграрнай галіны, 16 красавіка 2024 года
Рэгіянальная ўстойлівасць
- Зараз у актыўнай фазе знаходзіцца распрацоўка доўгачасовых стратэгій устойлівага развіцця рэгіёнаў і галін. Несумненна, гэтыя дакументы стануць абмяркоўвацца на розных узроўнях, у ходзе шматступеннай экспертызы і дыскурсу будзе выпрацавана канкрэтнае бачанне будучыні і галін, і рэгіёнаў. Але на аналітычным узроўні магу канстатаваць: сёння наспеў канцэптуальны перагляд кіравання эканомікай рэгіёнаў.
Па гэтых пытаннях ёсць дастаткова шмат напрацовак. Не паглыбляючыся ў іх падрабязнасці і нюансы, можна сказаць: у значнай ступені драйверам развіцця некаторых рэгіёнаў з'яўляюцца праекты рэспубліканскага ўзроўню, а таксама дзейнасць прадпрыемстваў рэспубліканскага падпарадкавання. Самы яскравы прыклад – Беларуская атамная станцыя ў Астраўцы. Сфарміраваліся індустрыяльныя цэнтры, якія па эканамічным уплыве выходзяць далёка за межы свайго раёна і нават абласцей. "Беларуськалій" пашырыўся за межы Салігорска, пабудаваў новы руднік у Петрыкаўскім раёне Гомельскай вобласці. У флагманскія холдынгі (БЕЛАЗ, МАЗ, МТЗ, БМЗ і іншыя) уваходзяць суб'екты гаспадарання практычна ва ўсіх абласцях краіны. Логіка павышэння канкурэнтаздольнасці і эфектыўнасці прадугледжвае і ўзбуйненне вытворчасцей, стварэнне вертыкальных і гарызантальных камерцыйных структур, кластараў, выкарыстанне іншых інтэграцыйных формаў, якія ствараюць шырокія і складаныя ўзаемаадносіны паміж суб'ектамі гаспадарання, якія выходзяць далёка за адміністрацыйна-тэрытарыяльныя рамкі.
Новыя аб'ектыўныя тэндэнцыі патрабуюць новых падыходаў кіравання рэгіёнамі. Адзін з варыянтаў — сканцэнтраваць намаганні мясцовай адміністрацыі на фарміраванні спрыяльнага асяроддзя: развіцці інфраструктуры, аховы здароўя, адукацыі, забеспячэнні сацыяльных стандартаў. У тым ліку і для развіцця дзелавой актыўнасці. Непасрэдна прарыўныя праекты стануць распрацоўвацца ў рамках галіновых стратэгій і стратэгій па развіцці эканамічных відаў дзейнасці, якія будуць захопліваць усю тэрыторыю краіны. А па вялікім рахунку фармулявацца нават шырэй, з улікам магчымасцяў і перспектыў дзяржавы ў рамках інтэграцыйных аб'яднанняў: Саюзнай дзяржавы Беларусі і Расіі, Еўразійскага эканамічнага саюза, БРІКС, ШАС. Відавочна, што ключавыя праекты будуць фармавацца на базе буйных прадпрыемстваў і індустрыяльных цэнтраў, якія сваім мультыплікатыўны эфект стануць уплываць на развіццё навакольных тэрыторый.
Магнетызм працоўных месцаў
- Калі казаць пра сельскую мясцовасць, то, як бачыцца, мэтазгодна выкарыстоўваць прынцыпы сельскай урбанізацыі для забеспячэння аграрнага сектара працоўнымі рэсурсамі. Несумненна, дзяржава не кіне жыхароў малых населеных пунктаў. Як неаднаразова адзначаў кіраўнік дзяржавы, пакуль у вёсцы будзе хаця б адзін жыхар, яго забяспечаць паслугамі гандлю, сувязі, медыцынскай дапамогай і іншымі сацыяльнымі стандартамі. Але ў развіцці рэгіёнаў акцэнт плануецца рабіць менавіта на аграгарадках, у якіх можна наблізіць узровень камфортнага пражывання да гарадскога ў частцы бытавых паслуг (газ, цэнтральнае водазабеспячэнне і іншыя), забяспечанасці сацыяльнымі аб'ектамі (гандлёвымі, аховы здароўя, адукацыі). Базавыя сацыяльныя стандарты ў аграгарадках ужо рэалізаваны, адбываецца ўдасканаленне інфраструктуры. Несумненна, немагчыма ўзвесці ў кожным пасёлку (нават буйным) шматфункцыянальны гандлёвы цэнтр, аквапарк або драматычны тэатр. Такія аб'екты будуць канцэнтравацца ў гарадах, бо для іх функцыянавання неабходная больш высокая канцэнтрацыя насельніцтва. Але зараз упор робіцца на развіццё транспартнай інфраструктуры, каб з сельскай мясцовасці ў раённыя і абласныя цэнтры вяла дарога з цвёрдым асфальтавым пакрыццём, распрацоўваюцца мерапрыемствы па павышэнні мабільнасці сельскага насельніцтва. Каб людзі з малых населеных пунктаў камфортна і хутка маглі дабрацца да агламерацый і карыстацца тымі ж выгодамі, што і жыхары гарадоў.
Другі значны фактар прыцягнення насельніцтва ў сельскую мясцовасць-наяўнасць высокааплатных працоўных месцаў. На жаль, пакуль сярэдняя заработная плата ў аграрным сектары знаходзіцца на ўзроўні каля 80 працэнтаў ад сярэдняй па рэспубліцы. Прычым сітуацыя неаднастайная. Ёсць моцныя прадпрыемствы, і ў сферы іх камерцыйнай дзейнасці аграгарадкі запоўненыя. Нават гараджане (няхай і не ў масавым парадку) гатовы пераязджаць у сельскую мясцовасць, калі там ёсць выгадныя для іх прапановы па працы. Людзі ідуць за такімі вакансіямі. А іх могуць прапанаваць далёка не ўсе аграрныя прадпрыемствы.
Сінэргія маштабу
- Мяркую, што аграрная галіна таксама пойдзе па шляху ўзбуйнення: паспяховыя прадпрыемствы будуць паглынаць праблемныя гаспадаркі. Незалежна ад іх геаграфічнага становішча. Мабыць, стане адбывацца кансалідацыя галіны з фарміраваннем шматпрофільных холдынгаў ці нават карпарацый. Яны і будуць з'яўляцца крыніцай стварэння высокатэхналагічных і высокааплатных працоўных месцаў з канкурэнтнымі ўмовамі працы. Як мяркуецца, холдынгавая структура дазволіць намацаць рэгіянальную спецыялізацыю зыходзячы з мясцовых асаблівасцяў і магчымасцяў. У адных рэгіёнах прыярытэт стане аддавацца раслінаводству, у іншых — малочнай або мясной жывёлагадоўлі. Не выключаецца і ўзнікненне кропак росту за кошт актыўнасці прадпрымальніцтва. Яны ўжо ёсць, і неабходна стварыць умовы для іх маштабавання. Агуркі са Столінскага раёна сталі міжнародным рэгіянальным брэндам. І даходы ў гэтым рэгіёне не меншыя, чым у сталіцы. Шукаць і ствараць умовы для такіх мясцовых, нішавых спецыялізацый будзе задачай мясцовых уладаў.
Важна комплекснае развіццё сельскай мясцовасці. Моцны аграрны сектар, эфектыўныя працоўныя месцы, як і годная інфраструктура, з'яўляюцца магнітам прыцягнення працоўных рэсурсаў. У сваю чаргу, высокія даходы жыхароў аграгарадкоў ствараюць плацежаздольны попыт, для задавальнення якога ў рэгіёны пойдзе бізнес і інвестары, яны таксама з'яўляюцца генератарам эканамічнай актыўнасці. Гэта няпростая задача, але вырашальная ў доўгатэрміновай перспектыве.
