Дата публикации

Май аказаўся багатым на знакавыя падзеі ў Азіяцка-Ціхаакіянскім рэгіёне

Вялікая гульня ў Азіі 2.0: новыя трэнды

Азіяцкія віражы Вашынгтона

Відавочна, што адміністрацыя Байдэна разрываецца між захаваннем уздзеяння ў Азіяцка-Ціхаакіянскім рэгіёне (АЦР) і на еўрапейскім вектары.

12-13 мая адбыўся саміт ЗША – АСЕАН з удзелам лідараў краін Паўднёва-Усходняй Азіі, дзе размешчаны эканомікі свету, якія вельмі хутка растуць, закліканы запусціць «новую эру ў адносінах», не спраўдзіў надзей Вашынгтона і закончыўся без асуджэння РФ у выніковай заяве. ЗША не змаглі нічога прапанаваць азіяцкім пратнёрам, акрамя стрымлівання Кітая.

Нагадаем, што ў АСЕАН уваходзяць Таіланд, Малайзія, Інданезія, Бруней, Сінгапур, Філіпіны, Лаос, В’етнам, Камбоджа і М’янма.

І хаця Белы дом анансіраваў ініцыятывы на суму 150 млн. даляраў у такіх галінах, як чыстая энергія, марская бяспека і лічбавае развіццё (у дадатак да 100 млн., вылучаных у кастрычніку 2021 года), адміністрацыя Байдэна па-ранейшаму пазбягае таго, каб даць краінам рэгіёна больш шырокі доступ да свайго рынку. Між тым за студзень - красавік АСЕАН стала буйнейшым гандлёвым партнёрам КНР, абагнаўшы нават ЕС і ЗША. Да- рэчы, Кітаем заключана пагадненне аб свабодным гандлі з АСЕАН яшчэ ў 2009 годзе.

Май выдался насыщенным на знаковые события в Азиатско-Тихоокеанском регионе

Тым не менш саміт трэба разглядаць як прыкмету актывізацыі амерыканцамі сваёй гульні ў Паўднёва-Усходняй Азіі, упіраючы на гарантыі бяспекі і непапулярнасць, якая расце, Кітая як буйнога і напорыстага суседа, па сутнасці, правакуючы рост нестабільнасці ў рэгіёне. У сваю чаргу, асеанаўцаў цікавіць перш за ўсё гандаль і эканамічнае развіццё, што дысаніруе паміж палітыкай Вашынгтона і чаканнямі мясцовых лідараў.

На саміце абмяркоўвалася таксама амерыканская Інда-Ціхаакіянская эканамічная рамачная праграма (Indo-Pacific Economic Framework, IPEF)..

Дарэчы, упершыню IPEF Байдэн анансіраваў у кастрычніку 2021 года як альтэрнатыву Трансціхаакіянскаму партнёрству (TPP), з якога экс-прэзідэнт Трамп выйшаў у 2017 годзе.

Не прынесла прарываў і азіяцкае турнэ Байдэна 19-22 мая з наведваннем Паўднёвай Карэі і Японіі, а таксама сустрэча лідараў «чацвёркі», якая адбылася ў Токіа (Аўстралія, Індыя, ЗША і Японія).

Падчас візіту ў Японію, акцэнтаваўшы, што будучыня эканомікі XXI стагоддзя будзе напісана ў АЦР, Байдэн аб’явіў аб запуску IPEF, у перамовах па якой будуць удзельнічаць ЗША, Японія, Індыя, Паўднёвая Карэя, Аўстралія, Новая Зеландыя, Інданезія, Таіланд, Сінгапур, Малайзія, Філіпіны, В’етнам і Бруней (на іх долю прыпадае каля 40 працэнтаў сусветнага УВП). У спіс, аднак, не трапілі Тайвань, М’янма, Камбоджа і Лаос.

Адзначым, што IPEF будзе засяроджана на цеснай інтэграцыі паміж ЗША і краінамі рэгіёна па чатырох асноўных накірунках: устойлівасць ланцужкоў паставак; чыстая энергетыка і дэкарбанізацыя; падаткаабкладанне і барацьба з карупцыяй; гандаль з упорам на лічбавую эканоміку і новыя тэхналогіі.

Адміністрацыя Байдэна разлічвае, што рэалізацыя ініцыятывы ўзмоцніць эканамічную прысутнасць ЗША ў Азіі ў супрацьвагу Кітаю.

Аднак IPEF не прадугледжвае зніжэння тарыфаў і аблегчанага доступу да рынкаў у адрозненне ад пагадненняў аб свабодным гандлі, уключаючы падтрыманае Кітаем Усебаковае рэгіянальнае партнёрства (RCEP) і Усеабдымнае і прагрэсіўнае Трансціхаакіянскае партнёрства (CPTPP, раней TPP), якое прасоўваецца зараз Японіяй. Менавіта доступ да амерыканскага рынку застаецца найбольш прываблівым пунктам эканамічнага супрацоўніцтва для большасці азіяцкіх краін, асабліва тых, што развіваюцца.

Расія: паварот на Усход

Між тым вядучыя расійскія кампаніі працягваюць планамерна пераарыентавацца на Усход. Гэтаму садзейнічае ўмацаванне расійскіх замежных устаноў на азіяцкім накірунку за кошт высланых з ЕС і ЗША дыпламатаў.

Як адзначае Bloomberg, з пачатку года бюджэт РФ штомесячна атрымоўвае 20 млрд. даляраў дзякуючы продажу нафты і нафтапрадуктаў.

Па інфармацыі Financial Times, незалежныя кітайскія НПЗ нарасцілі закупкі расійскай нафты з «вялікімі скідкамі». У адрозненне ад буйных дзяржкампаній, прыватныя НПЗ не баяцца другасных санкцый ЗША. Пагэтаму яны бяруць на сябе частку квот, якія прыходзяцца на дзяржкампаніі, якія ўстрымліваюцца ад заключэння новых кантрактаў, але выконваюць старыя.

Па дадзеных пасольства РФ у Кітаі, разлікі ў нацвалютах паміж РФ і Кітаем да сённяшняга моманту дасягнулі 35 працэнтаў. Па выніках 2022 года іх доля можа скласці 45-65 працэнтаў. У тым ліку за кошт пераводу кантрактаў па пастаўках нафты і газа ў юані, таксама росту інтарэсу да разлікаў у юанях з боку расійскага бізнесу.

У расійскіх банках расце аб’ём сродкаў на рахунках юрыдычных асоб у юанях: у 4-8 разоў з пачатку года. Акрамя таго, Масква і Пекін выпрацоўваюць пытанне звязкі паміж сабой СПФС i CIPS (кітайская плацёжная сісітэма - China International Payments System).

МЗС КНР таксама заявіў пра гатоўнасць набываць расійскія энерганосьбіты ў рублях, а цяжкасці ва ўзаемаразліках прапаноўваецца рашыць за кошт стварэння сумеснага банка.

Як паведамляе Bloomberg, Кітай праяўляе цікавасць да расійскага «Газпрома» і «Русала».

Трэба адзначыць, што сваю заклапочанасць наконт канчатковай ізаляцыі РФ ад Захаду і сыходу на Усход на Давоскім форуме нядаўна выразіў Генры Кісінджэр, архітэктар амерыкана-кітайскай разрадкі 1971 года, адзначыўшы, што такі сцэнарый адкінуў бы ўсіх на дзесяцігоддзі назад.

Расія – Індыя: новая дынаміка

Расія – Індыя: новая дынаміка Расія ў красавіку стала чацвёртым па велічыні пастаўшчыком нафты ў Індыю. У бліжэйшыя месяцы аб’ёмы будуць расці, паколькі нізкія цэны стымулююць попыт.

Цікава, што доля Расіі ў закупках нафты ў Індыі ўзрасла да рэкордных шасці працэнтаў, каля 277 тысяч барэляў за суткі ў красавіку ў параўнанні прыкладна з 66 тысячамі барэляў у сакавіку, калі яна займала дзясятае месца.

Імкнучыся ўмацаваць пазіцыі на расійскім рынку і гарантаваць пастаўкі сыравіны, індыйская кампанія ONGC хоча купіць долі Shell (27,5 працэнта) у нафтагазавым праекце «Сахалін-2» і ExxonMobil (30 працэнтаў) у праекце «Сахалін-1». Акрамя таго, кампаніі ONGC, Bharat Petroleum i Indian Oil папярэдне ацанілі пакупку 20 працэнтаў акцый ВР у расійскім энергетычным гіганце «Раснафта».

Пры гэтым у прыродным газе Індыя зацікаўлена не менш, чым у нафце. Выкуп доляў у ЗПГ – праектах у гэтым стане істотным павелічэннем долі расійскага ЗПГ у пастаўках у Індыю.

Дарэчы, сёння «Газпрам» пастаўляе ў гэтую краіну прыкладна 2 млн.тон звадкаванага газу.

Пакуль шліфуецца механізм гандлю рупіямі і рублямі для абыходу антырасійскіх санкцый, індыйскія партнёры выкарыстоўваюць стратэгію, апрабаваную падчас эмбарга ў адносінах Ірана. Так, экспарцёры і імпарцёры працуюць праз ААЭ, дзе свабодна канвертуюцца некалькі валют.

Перавозкі грузаў і звязаныя з імі гандлёвыя плацяжы праходзяць праз прадпрыемствы і банкі ў Дубаі ў межах транзакцый, якія выглядаюць як звычайны двухбаковы гандаль паміж Індыяй і ААЭ. Плацяжы апрацоўваюцца так, быццам расійскай часткі транзакцый не існуе, хаця банкі ведаюць фактычны характар і мэту здзелак.

Аднак і тут не абышлося без умяшання амерыканцаў: 25-26 мая Нью-Дэлі і Мумбаі наведвае дэлегацыя на чале з памочнікам дзяржсакратара ЗША па барацьбе з фінансаваннем тэрарызму і фінансавымі злачынствамі Элізабет Розенберг. У праграме візіту сустрэчы з індыйскімі ўладамі па пытаннях экспартнага кантролю (перш за ўсё – у адносінах РФ), а таксама ... з прыватнымі і дзяржаўнымі нафтаперапрацоўчымі кампаніямі Індыі.

АЦР: трэнд на новую многапалярнасць

Скрыжаваныя эканамічныя сувязі, нягледзячы на санкцыі, садзейнічаюць рэанімацыі фармату РІК (Расія – Індыя – Кітай).

Трэба сказаць, што з 2020-га Кітай з’яўляецца галоўным гандлёвым партнёрам Індыі. За 20 гадоў узаемны таваразварот узрос з 1,8 млрд да 115 млрд. даляраў у 2021 годзе. Індыя ўваходзіць у дзясятку галоўных гандлёвых партнёраў КНР, займае 7-е месца (РФ – 9-е).

У бліжэйшы час чакаецца пашырэнне БРІКС (Бразілія, Расія, Індыя, Кітай, ПАР) за кошт магчымага далучэння да блоку Ірана, Турцыі, Інданезіі, Філіпін, Мексікі і Аргенціны.

Прывяду лічбы. Сукупнае насельніцтва дзяржаў БРІКС складае каля 3 млрд.чалавек (41 працэнт насельніцтва свету), тэрыторыя – 29,3 працэнта сушы. Агульны УВП – каля 25 працэнтаў ад сусветнага паказчыка (21 трлн.даляраў), а доля ў міжнародным гандлі склала амаль 20 працэнтаў (6,7 трлн.).

Кабінет міністраў Кыргызстана аб’явіў аб запуску восенню гэтага года самага маштабнага праекта ў гісторыі краіны – чыгункі Кітай – Кыргызстан – Узбекістан агульнай працягласцю каля 200 кіламетраў і коштам у межах 2-4 млрд.даляраў.

Такім чынам, будзе рэалізаваны паўднёвы маршрут чыгункі: Іркештам – Ош – Андзіжан. Ёсць яшчэ праект паўночнага маршрута праз Таругарцкі перавал (знаходзіцца ў горнай сістэме Цянь-Шань, на мяжы Нарынскай вобласці Кыргызстана і Сіньцзян-Уйгурскага аўтаномнага раёна Кітая). Праект (спачатку меў назву «Пекін-Парыж») прасоўваецца Пекінам у межах стратэгіі «Адзін пояс і адзін шлях». Ён павінен звязаць краіны Ціхага акіяна і Еўразійскага кантынента і выйсці да портаў Італіі.

У выпадку рэалізацыі праекта Кітай, па сутнасці, атрымае прамы доступ у Цэнтральную Азію і цэнтр Еўразіі.

Рэалізацыя праекта дасць кітайцам тры магчымасці дастаўляць грузы ў Еўропу: праз расійскі «Транссіб», вузкакалейку ў Казахстане і, уласна, кыргызскі ўчастак.

Аднак будаўніцтва дарогі супярэчыць інтарэсам ЗША. У хуткім часе пасля анонсу пра сябе заявіла нейкая «Армія абароны Бадахшана», якая мае намер «абараняць Горна-Бадахшанскую аўтаномную вобласць (ГБАВ) ад усіх ворагаў». Сама ГБАВ знаходзіцца паблізу паўднёвага маршруту чыгункі, ад сталіцы рэгіёна – горада Харога – вядзе прамая дарога ў кыргызскі Ош.

Акрамя таго, запуск праекта супаў з візітам у Кыргызстан Дональда Лу, памочніка дзяржсакратара ЗША па справах Цэнтральнай і Паўднёвай Азіі (раней быў паслом у Бішкеку) у межах цэнтральнаазіяцкага (Кыргызстан, Узбекістан, Таджыкістан і Казахстан) турнэ з 23 па 27 мая.

Заяўленая дзяржаўным дэпартаментам павестка Д.Лу з разглядам «пытанняў мінімізацыі ўздзеяння санкцый, а таксама неабходнасці актывізацыі садзейнічання ў сферы ўмацавання пагранічнай бяспекі» на фоне эскалацыі канфліктаў у ГБАВ і Афганістане наводзіць на трывожныя разважанні. Паказальна, што Д.Лу прыляцеў у Кыргызстан з Пакістана, дзе ў ліку іншых сустрэўся з экс-прэм’ерам І.Ханам, чые прыхільнікі працягваюць масава пратэставаць супраць яго адстаўкі. Па некаторых дадзеных, амерыканскі дыпламат паставіў ультыматум І. Хану з патрабаваннем «супакоіцца і прыняць сітуацыю».

Пагадненне аб сумесным выкарыстанні іранскага порта Чабахар дасягнута ў Нью-Дэлі ў межах 15-га раўнда кансультацый знешнепалітычных ведамстваў Індыі і Узбекістана.

У прыватнасці, размешчаны ў правінцыі Сістан-Балахістан на паўднёвым узбярэжжы Ірана порт Чабахар развіваецца Індыяй, Іранам і Афганістанам з мэтай павелічэння гандлёвых сувязяў.

Умацаванне рэгіянальнай звязнасці таксама не падабаецца ЗША. Чарговым крокам у бок сепарацыі свету на зоны са сваімі гандлёвымі, валютнымі і іншымі правіламі стала дамоўленасць ЗША, Японіі, Канады, Паўднёвай Карэі, Тайваня, Філіпін і Сінгапура стварыць калектыўную сістэму абмену дадзенымі. Прычым фармат мяркуецца ўкараніць замест форуму АЦЭС, куды ўваходзяць КНР і РФ, заклаўшы сістэму перадачы вялікіх масіваў розных звестак для далейшага пашырэння сетак электроннага гандлю, укаранення рэгіянальных структур кантролю за беспілотным рухам траспарту і г.д.

Падобны блокавы падыход падмацоўваецца тэндэнцыяй мілітарызацыі АЦР шляхам нарошчвання ваенных расходаў.

Паўднёвая Карэя стала першай азіяцкай краінай, якая далучылася да Цэнтру кібераховы НАТА (NATO Cooperative Cyber Defence Centre).

За стварэнне «глабальнага НАТА», які дазволіць сачыць за бяспекай у АЦР, выказалася Вялікабрытанія. Вядучыя краіны АЦР запрошаны на саміт НАТА, які павінен адбыцца ў Мадрыдзе.

Кітайскі арбітраж у АЦР

На фоне падзей у АЦР звяртаюць на сябе ўвагу словы міністра замежных спраў КНР Ван І. Кітайскі дыпламат, падкрэсліўшы, што перад светам стаяць пагрозы і туманныя перспектывы развіцця сусветнай супольнасці, адзначыў наступленне «часу Азіі», калі азіяты не толькі перастаюць быць на падхваце, але і пачынаюць дамініраваць на сусветнай арэне.

На думку Ван І свет павінен больш прыслухоўвацца да думкі азіяцкіх дзяржаў, у большай ступені паважаць іх пазіцыю і вучыцца ў іх тысячагадовай мудрасці. Акцэнт быў зроблены на тое, што яны аказваюць усё большае ўздзеянне на сітуацыю за межамі рэгіёна, хаця ў свеце нямала жадаючых прыцягнуць у Азію «менталітэт халоднай вайны» і падарваць яго мірнае развіццё.

Ван І заявіў, што краіны рэгіёна не хочуць выбіраць чый-небудзь бок і ўжо знаходзяцца ў стане інтэграцыі і пабудовы «Азіяцка-Ціхаакіянскай супольнасці адзінага лёсу». А Інда-Ціхаакіянская стратэгія ЗША, пра якую аб’явіў прэзідэнт Байдэн падчас візітаў у Паўднёвую Карэю і Японію, асуджана на правал.

Беларусь: свет на заканчваецца на Захадзе

Беларусь як краіна з адкрытай эканомікай робіць вялікую стаўку на супрацоўніцтва з краінамі АЦР, Афрыкі, Блізкага Усходу, Паўднёвай Амерыкі. Аб гэтым у інтэрв’ю тэлеканалу «Аль-Арабія» нядаўна заявіў Прэм’ер-міністр Беларусі Раман Галоўчанка

Па словах кіраўніка беларускага Ураду, паварот на Усход у знешняй палітыцы Беларусі – гэта больш, чым пераарыентацыя на вектар, дзе з намі працуюць з пункту гледжання ўзаемнай павагі і выгоды і не навязваюць парадыгмы мыслення, мадэль паводзін, адносяцца як да раўназначнага партнёра. Пераарыентацыя на Усход не з’яўляецца вымушанай мерай у адказ на ціск з боку Захаду, як гэта многія спрабуюць прадставіць. Гэта хутчэй імкненне нагнаць тое, што мы недаработалі ў гэтай частцы свету.

Падобныя тэзісы выклікаюць аптымізм, так як базіруюцца не толькі на эканамічнай логіцы і геапалітычнай падаплёцы сённяшняга дня, але і адлюстроўваюць аб’ектыўную рэальнасць.

Згодна з даследаваннем кампаніі Euler Hermes, сусветны эканамічны цэнтр цяжару развярнуўся на Усход у 2002 годзе. Калі ў 2000-м на долю развітых краін прыходзілася каля 80 працэнтаў сусветнага УВП, то ў 2019 годзе гэты паказчык упаў да 60 працэнтаў, а пасля пандэміі, верагодна, як мінімум зраўняўся. Па афіцыйных дадзеных, УВП Кітая вырас у 2020-м на 2,3 працэнта ў параўнанні з 2019 годам, а ў 2021-м яшчэ на 8,1 працэнта, што перавысіла мэтавы паказчык вышэй за 6 працэнтаў. Пры гэтым глабальная эканоміка скарацілася ў 2020 годзе на 4,2 працэнта, а ў 2021-м яе прырост склаў 5,5 працэнта.

Ёсць усе падставы меркаваць, што тэндэнцыя перацякання цэнтра цяжару сусветнай эканомікі ў Азію будзе нарастаць на фоне адказу Захаду ад расійскіх энергарэсурсаў. Нягледзячы на прыхільнасць зялёным тэхналогіям, альтэрнатывы вуглевадародам не прадбачыцца, а наяўнасць/адсутнасць доступу да іх яшчэ доўга будзе вызначаць развіццё большасці краін.

Так ці інакш, але Азія становіцца асноўнай і найбольш цікавай сцэнай міжнароднай палітыкі. Для Беларусі і Расіі ў асобай ступені, паколькі заходні вектар на няпэўны час падвіс (і гэта ўсім трэба прыняць як данасць), а ад адносін з партнёрамі на Усходзе залежыць поспех новай знешняй палітыкі.

Пагэтаму, працягваючы прасоўваць экспертны канцэпт «паварот у Азію» і па-ранейшаму настойваючы на неабходнасці распрацоўкі асобнай комплекснай нацыянальнай стратэгіі, БІСД плануе правесці ў пачатку ліпеня цыкл мерапрыемстваў. У прыватнасці, рыхтуецца тэматычны семінар-дыскусія, а таксама правядзенне сацыялагічнага даследавання (экспертнага анлайн-апытання), да ўдзелу ў якіх запрашаюцца ўсе, хто цікавіцца гэтай актуальнай тэмай.

Юрый Ярмолінскі, аналітык Беларускага інстытута стратэгічных даследаванняў