Краіны Цэнтральнай Азіі працягваюць балансаваць паміж інтарэсамі буйных гульцоў, прагматычна здабываючы з існуючых рэалій максімальныя для сябе выгады. VI кансультатыўная сустрэча кіраўнікоў дзяржаў Цэнтральнай Азіі (ЦА), якая прайшла нядаўна ў Астане, прымусіла зноў звярнуць увагу на гэты рэгіён, якi ўздымаецца. Па прызнанні шматлікіх экспертаў, на фоне геапалітычнай турбулентнасці рэгіён становіцца не толькі сувязным звяном паміж Азіяй і Еўропай, але і новым цэнтрам глабальнага прыцягнення. Што адбываецца і якія высновы важна зрабіць Беларусі?
Матывацыя знешніх гульцоў
Англасаксонскі альянс разглядаюць ЦА перш за ўсё як пляцоўку для супрацьстаяння з геапалітычнымі супернікамі ў асобе РФ і КНР, а таксама багатую рэсурсную базу. Прычым гэта ніхто асабліва не хавае. У ЗША, напрыклад, адкрыта заяўляюць аб планах стварэння новага сухапутнага маршруту адтуль праз Арменію і Азербайджан, у абыход Расіі і Кітая.
З 2022 года ў рэгіёне актывізавалася Агенцтва міжнароднага развіцця ЗША (USAID) з фокусам на "барацьбу з недакладнай інфармацыяй, якая распаўсюджваецца расiйскімі СМІ". У маі г.г. стала вядома, што USAID і Геалагічная служба ЗША на працягу пяці гадоў будзе ажыццяўляць праект з бюджэтам у $24 млн ва ўсіх пяці краінах ЦА і Афганістане па кіраванні трансгранічнымі воднымі рэсурсамі ў басейнах рэк Сырдар'я і Амудар'я, а таксама разведцы і вывучэнню падземных вод.
Нядаўна экспертныя паблікі абмяркоўвалі навіну аб заключэнні USAID і Астаной здзелкі, згодна з якой у мытнай сістэме Казахстана, часткі адзінай з намі і РФ мытнай прасторы, будуць устаноўлены спецыяльныя Амерыканскія серверы.
Інтарэсы Еўрасаюза звязаны з неабходнасцю абыходу расiйскіх гандлёвых шляхоў і доступу да энэргарэсурсаў ва ўмовах антырасiйскіх санкцый. Брусэль хацеў бы таксама праецыраваць адтуль свой уплыў на Паўднёвы Каўказ і Блізкі Усход, стрымліваць супрацоўніцтва з Расiяй у сферы энэргетыкі, а таксама перашкаджаць паралельнаму імпарту.
У бок Еўразіі паступова зрушваецца галоўная ўвага Кітая. Асноўнымі мэтамі Паднябеснай выступаюць дыверсіфікацыя крыніц забеспячэння энерганосьбітамі, а таксама ўмацаванне бяспекі ў сваіх заходніх правінцыях.
На думку аналітыкаў Jamestown Foundation, Турцыя актыўна прасоўвае свой уплыў у Цэнтральнай Азіі, імкнучыся запоўніць вакуум, пакінуты Расiяй пасля пераносу фокусу яе ўвагі ва Украіну, а таксама спыніць кітайскую экспансію. Анкара таксама спрабуе замясціць Маскву ў забеспячэнні ваенных патрэб краін рэгіёну.
У апошнія гады расце супрацоўніцтва рэгіёну з Іранам як зручным маршрутам для дыверсіфікацыі гандлёвых шляхоў. Дзяржавы Цэнтральнай Азіі даўно выкарыстоўваюць порт Чабахар для доступу ў Індыйскі акіян. Найбольш актыўна гэты маршрут асвойвае Узбекістан, а таксама Туркменістан, якія выбудавалі калідор у бок Персідскага заліва і ўсё больш цесна супрацоўнічаюць у транспартнай галіне. Да гэтых працэсаў падключаюцца і іншыя краіны, напрыклад Турцыя.
У апошні час у ЦА актыўна інвестуюць арабскія краіны Персідскага заліва, адцясняючы там расійскія і кітайскія інтарэсы, нягледзячы на ўсе геапалітычныя рызыкі.
Пасля 2022 года ў Цэнтральнай Азіі на фоне значнага павышэння глабальнай цікавасці да гэтага рэгіёну, багатаму карыснымі выкапнямі, прыкметна актывізавалася Японія.
Умацоўвае там свае пазіцыі і Рэспубліка Карэя. Напрыклад, Сеул і Душанбэ нядаўна падпісалі пагадненне аб праектаванні чыгункі, якая павінна звязаць Таджыкістан з Афганістанам, Пакістанам і Індыяй, спрыяючы развіццю рэгіянальнага гандлю.
Цікавасць да Цэнтральнай Азіі праяўляе Шры-Ланка, якая нядаўна вырашыла адкрыць сваё пасольства ў Казахстане.
У спаборніцтва мае намер уключыцца нават геаграфічна далёкая Ірландыя, імкнучыся развіваць з цэнтральнаазіяцкімi сталіцамі цесныя адносіны і стратэгічнае партнёрства на фоне глабальнай напружанасці, СВА ва Украіне, парушэнні суднаходства ў Чырвоным моры і змены ланцужкоў паставак.
І гэта далёка не поўны спіс.
Пры гэтым агульнае мэтапакладанне Захаду недвухсэнсоўна сфармуляваў амерыканскі кансерватыўны часопіс National Interest. Там лічаць, што заходнім краінам варта выпрацаваць стратэгічны падыход, які стымулюе эканамічную канкурэнцыю ў Цэнтральнай Азіі паміж Расіяй, Кітаем і Іранам, а таксама Турцыяй і Індыяй, каб краіны рэгіёну атрымалі магчымасць дыверсіфікаваць свае знешнія сувязі. Іншымі словамі, гаворка ідзе пра сутыкненне ілбамі асноўных рэгіянальных гульцоў з усімі негатыўнымі эфектамі, якія вынікаюць з гэтага.
Унутраная рэфлексія
Безумоўна, у цэнтральнаазіяцкіх сталіцах ўсведамляюць ролю і месца свайго рэгіёну ў сусветных справах, якiя узрастаюць, што спрыяе павышэнню ўзроўню самасвядомасці мясцовых элітаў.
У гэтай сувязі цалкам лагічныя заявы нацыянальных лідэраў аб пачатку фарміравання агульнарэгiянальнай ідэнтычнасці, а таксама агульнай гісторыі на аснове цюркскіх, персідскіх, арабскіх, кітайскіх, расійскіх і заходнееўрапейскіх крыніц.
У той жа час адначасовыя памкненні да рэгіёну з боку многіх гульцоў, асабліва пазарэгiянальных, часцяком з супярэчлівымі ці нават канфліктнымі інтарэсамі, ствараюць рызыкі з'яўлення зон напружанасці і магчымай дэстабілізацыі. У сілу сваёй геаграфіі Цэнтральная Азія ў поўнай меры адчувае негатыўныя наступствы глабальнага крызісу даверу і эскалацыі канфліктаў, па сутнасці, стаўшы закладніцай санкцыйнай палітыкі Захаду.
Вось чаму на згаданай вышэй сустрэчы ў Астане гаварылі і аб неабходнасці агульнай і непадзельнай абароннай палітыкі. Да гэтага падштурхоўваюць таксама бліжэйшыя суседзі. Напрыклад, пра намер перагледзець межы з Таджыкістанам, Узбекістанам і Туркменістанам нядаўна завілі ў Афганістане. І гэта ў дадатак да наяўных супярэчнасцям, звязаным з выкарыстаннем трансгранічных вадацёкаў.
Падпісаныя на сустрэчы ў Астане дакументы, у прыватнасці стратэгічны план "Цэнтральная Азія - 2040", сведчаць аб рашучасці мясцовага істэблішменту прытрымлівацца курсам на больш цесную інтэграцыю і ствараць для гэтага рэальныя механізмы.
Асобнай увагі ў дадзеным кантэксце заслугоўвае ініцыятыва Узбекістана ўзяць на сябе адказнасць за будучыню рэгіёну. Калі зыходзіць з таго, што аб лідарстве судзяць па ўчынках, то нядаўні візіт у Кабул прэм'ер-міністра Узбекістана Абдулы Арыпава, у якім многія эксперты ўгледзелі ўскоснае прызнанне рэжыму талібаў, толькі пацвярджае амбіцыі Ташкента.
Высновы для Беларусі
Відавочна, што сітуацыя, якая складваецца сёння ў Цэнтральнай Азіі, пастулюе неабходнасць выпрацоўкі і ў Рэспубліцы Беларусь уласнага стратэгічнага бачання шляхоў і напрамкаў эфектыўнага развіцця адносін з краінамі гэтага рэгіёна. Асабліва з Узбекістанам, які ўжо адкрыта дэманструе амбіцыі рэгіянальнага лідара. Пры тым, што ўсе яны з'яўляюцца нашымі партнёрамі і саюзнікамі па СНД, ЕАЭС, АДКБ і ШАС з усімі спадарожнымі гэтай дадзенасці ўзаемнымі абавязацельствамі і наступствамі ў кантэксце магчымага з'яўлення там ачагоў напружанасці.
Беларускі інстытут стратэгічных даследаванняў падтрымлівае цесныя кантакты з калегамі і партнёрамі практычна ва ўсіх рэгіянальных сталіцах ЦА. У ліку іншай актыўнасці рашэнню згаданай вышэй задачы будзе садзейнічаць удзел БІСД у серыі значных міжнародных экспертных мерапрыемстваў, запланаваных восенню гэтага года ў Ташкенце і Астане.
Дата публікацыі